Gần 1/5  lưu lượng sông Mekong đang bị Trung Quốc kiểm soát

Theo báo cáo mới nhất của Ủy hội sông Mekong (MRC), việc kiểm soát nước “vô tội vạ” của Trung Quốc đã khiến mực nước sông Mekong vào mùa khô năm sau luôn thấp hơn năm trước và ngày càng trong hơn vì ít phù sa, trầm tích. Những hệ lụy đến môi trường và cuộc sống con người đã vượt mức cảnh báo.

Báo cáo về Hiện trạng Lưu vực (SOBR) 2018 dài 226 trang vừa được công bố tại Lào ngày 22/10 cảnh báo rằng, việc xây đập của Trung Quốc đã gây ra sự thay đổi dòng chảy chính, làm giảm lượng phù sa, các vùng ngập nước liên tục biến mất, môi trường sống và sinh kế ven sông bị suy giảm, cùng việc thiếu chia sẻ thông tin đang đặt dòng Mekong trước một loạt thử thách nguy hiểm. 

Đây cũng là báo cáo đầu tiên của MRC, dựa theo đánh giá các điều kiện, tác động đối với đoạn sông chảy qua Trung Quốc.

88% diện tích lưu vực thượng lưu sông Mekong nằm trên lãnh thổ Trung Quốc. Việc nước này xây dựng các đập trữ nước và nhà máy thủy điện trên khu vực sông Mekong đã dẫn tới những thay đổi thấy rõ ở hạ lưu khi mùa khô ngày càng khô hơn và mùa lũ ngày càng ít nước hơn.

Theo SOBR, việc vận hành các đập và hồ chứa của Trung Quốc đã khiến lượng trầm tích của các con sông giảm rõ rệt từ 60 tới 70%, cộng thêm việc khai thác cát trên cả thượng lưu lẫn hạ lưu Mekong của nước này đã làm các dòng sông ngày càng trở nên trong hơn.

Mỗi năm, sông Mekong vận chuyển khoảng 160 triệu tấn phù sa. Do hệ thống đập thủy điện được xây dựng ngày càng tăng nên lượng phù sa đã giảm đi rất nhiều, ngoài ra còn gây sạt lở do tác động từ dòng chảy. Chất lượng nước và trầm tích của sông Mekong đang ở mức báo động đỏ – mức cảnh báo cao nhất, đòi hỏi cần phải có hành động ngay lập tức theo thang khuyến nghị 4 màu được đưa ra trong SOBR.

Báo cáo của MRC cũng thừa nhận, một phần vấn đề đến từ các nước thuộc lưu vực hạ lưu, do cơn khát năng lượng đã đẩy một số nước tới việc xây dựng các đập thủy điện trên dòng Mekong. 

Trong khi đó, theo tờ Bangkok Post, Lào đang có dự án khởi công nhà máy thủy điện Luang Prabang công suất 1.460MW và lên kế hoạch xây thêm 9 đập thủy điện nữa trên dòng chính Mekong, còn Campuchia cũng bắt đầu chuẩn bị kế hoạch xây dựng 2 đập trên sông Mekong.

Điều tích cực là Lào đã chấp nhận ngồi xuống thảo luận với các nước khác trong MRC trong vòng ít nhất 6 tháng kể từ đầu tháng 10/2019, để giải quyết các quan ngại liên quan tới đập thủy điện Luang Prabang.

“Chúng ta cần giải quyết những vấn đề này ngay bây giờ để giảm thiểu tác hại môi trường, bảo vệ các vùng đất ngập nước và môi trường sống ven sông còn lại trước khi chúng biến mất”, ông An Pich Hatda, giám đốc điều hành Ban thư ký MRC, phát biểu trong lễ công bố SOBR.

Trung Quốc kiểm soát tới 18% lưu lượng nước sông Mekong, thực tế còn cao hơn rất nhiều do hiện tại Trung quốc đã hoàn tất các hồ chứa nước mới. Theo MRC, nếu nhìn theo hướng tích cực, có thể ràng buộc Bắc Kinh vào các hợp tác với các nước ở khu vực hạ lưu sông Mekong nếu muốn giữ hình ảnh là một nước có trách nhiệm.

Báo cáo của SOBR đã đưa ra nhiều khuyến nghị chiến lược cho các nước hạ lưu Mekong, với phần lớn tập trung vào việc kêu gọi tăng cường hợp tác với Trung Quốc để bảo đảm dòng sông sẽ mang lại lợi ích cho tất cả.

Trung Quốc cũng đã có một số hành động tích cực đáng được ghi nhận như xả nước giải hạn cho Thái Lan trong mùa khô năm nay. 

Song, theo Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, đó là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy Bắc Kinh đang âm mưu kiểm soát dòng thủy lưu Mekong và nếu thành công, các nước bị ảnh hưởng sẽ phải nhượng bộ với Trung Quốc để xin nước.

Video: 8 đập thủy điện Trung Quốc chặn 40 tỉ m3 nước sông Mekong.

Theo báo cáo SEA (ICEM 2010) thì Việt Nam là quốc gia duy nhất không có thủy điện dòng chính và sẽ chịu ảnh hưởng nhiều nhất do nằm ở cuối nguồn sông Mekong. Do đó Việt Nam “có khả năng tổn thất lớn nhất về kinh tế”. Trong khi đó, nguồn cung năng lượng từ các đập dòng hạ nguồn của Việt Nam không cao, ước tính sẽ chỉ bằng 5% tổng lượng điện hàng năm của Việt Nam vào năm 2020 và về dài hạn còn thấp hơn nữa.

Việc các quốc gia trong lưu vực chạy đua khai thác và sử dụng nguồn nước sông Mê Kông cho phát triển thủy điện đã làm dấy lên nhiều quan ngại cũng như phản ứng từ nhiều phía về những hệ lụy lên môi trường và cuộc sống con người. Trước sức ép của cuộc đua tăng trưởng kinh tế và đảm bảo an ninh năng lượng, lợi ích kinh tế đang trên đà thắng thế thì cân nhắc sự đánh đổi là điều rất cần thiết. 

Thiện Thành. (t/h)