Tầm quan trọng của ngôn ngữ với người Hawaii

Ngôn ngữ là một yếu tố quan trọng của nhân loại. Bởi nó chính là phương tiện truyền đạt thông tin giữa người với người. Cũng như nhờ có ngôn ngữ mà lịch sự con người được lưu giữ qua hàng ngàn thế kỷ.

>>> Triết lý Hawaii cổ: 4 câu nói đơn giản nhưng chứa đựng sức mạnh phi thường

Nói cách khác, ngôn ngữ vốn dĩ nắm giữ “quyền lực to lớn” cho toàn nhân loại nói chung và người Hawaii bản xứ nói riêng.

Đối với người Hawaii, quyền lực của ngôn ngữ được tạo nên từ “sự quan trọng và quý giá được thể hiện qua hình thức mà nó cung cấp cho con người”.

Ngôn ngữ được gắn chặt với lịch sử thiêng liêng của người Hawaii: “Olelo có nghĩa là ngôn ngữ và lưỡi, hoặc mo’olelo là lịch sử được tạo ra từ cái lưỡi, tức là một câu chuyện được kể bằng miệng”.

Không giống như những người da trắng có những câu chuyện “lịch sử truyền miệng” theo cách đơn giản, người Hawaii bản xứ sở hữu những “câu chuyện truyền miệng qua nhiều thế hệ” với “sắc thái, sự tham chiếu và văn phạm riêng”.

Trong đó, ngôn ngữ của người Hawaii được sử dụng đan xem với các địa điểm hoặc lãnh thổ của người bản địa. Nhiều từ trong tiếng Hawaii không mang ý nghĩa tương đương như tiếng Anh. Ví dụ điển hình là ‘malama’aina’ và ‘kama’aina’ đại diện cho mối quan hệ gia đình của người Hawaii và đất đai của họ.

Hoặc từ “Pono” mang ý nghĩa là “sự cân bằng trong mối quan hệ giữa con người và đất đai khi cả hai làm việc cùng nhau một cách hài hòa”.

Nhưng điều đáng tiếc là sau khi lệnh cấm của chính phủ Hoa Kỳ được áp đặt vào năm 1900, ngôn ngữ có niên đại 2.000 năm tuổi của người Hawaii gần như biến mất hoàn toàn.

Tầm quan trọng của sự mất mát này có thể được hiểu thông qua cụm từ Hawaii truyền thống được dịch là “Bên trong ngôn ngữ là cuộc sống, bên trong ngôn ngữ là cái chết”.

Tuy nhiên, điều tuyệt vời đã đến khi ngôn ngữ của người Hawaii “trải qua một sự hồi sinh to lớn” kể từ năm 1970. Và ngôn ngữ của người Hawaii hiện nay đã trở thành một trong hai ngôn ngữ chính thức của bang Hawai’i.

Ông Trask gọi sự hồi sinh của ngôn ngữ và văn hóa Hawaii là một “sự khai hoang quá khứ và cách sống riêng của chính chúng ta”. Nó được đặt trong mối tương quan giữa sự ảnh hưởng của chính trị và việc “trao trả tự do cho tâm trí”.

>>> Maui – Á Thần của Gió và Biển cả trong thần thoại Hawaii

Tính nhân văn ngôn ngữ người Hawaii bản xứ bị phủ nhận

Vùng đất hoặc lãnh thổ là một phần quan trọng khác của nhân loại. Nó được thể hiện bằng mối quan hệ như giữa gia đình người Hawaii bản địa với đất đai và nguồn thức ăn mà nó cung cấp.

Người Hawaii bản địa có một “mối quan hệ sống” với địa điểm / lãnh thổ của họ. Trong đó, con người sẽ “sử dụng đất đai và coi nó là một phần tài sản của mình”. Đó cũng là nguồn gốc của thuật ngữ “kama’aina”, nghĩa là “con của đất”.

Ngoài ra, từ Malama’aina trong Hawaii cũng ám chỉ mối quan hệ của người dân và đất đai. Khi này con người sẽ phục vụ và tôn vinh đất đai như anh chị em ruột của mình. Ngược lại đất đai cũng nuôi dưỡng và chăm sóc cho người Hawaii như những người thân trong gia đình.

Ẩn sâu bên trong thuật ngữ Malama’aina còn là một bài học ẩn dụ bắt nguồn từ phả hệ của người Hawaii bản địa. Thuật ngữ này cũng có nghĩa là khoai môn, một loại cây lương thực cung cấp tinh bột đa năng. Nhưng nghĩa đen của nó chính là anh chị em ruột cao tuổi, hay kau’ana của Haloa cũng là từ dùng để chỉ một người có nguồn gốc  từ Hawaii.

Hơn nữa, cây khoai môn còn tượng trưng cho “một gia đình Hawaii chính là gốc, hoặc thân hành, được các mầm non bao quanh và trên ngọn là những chiếc lá xanh”.

Điều này phần nào cho thấy người Hawaii cổ đại có một hệ thống nông nghiệp tinh vi cho khoai môn. Nó chính là “nền tảng của xã hội Hawaii, truyền thống của người dân và công việc của nông dân”.

Nhưng kể từ khi có sự xuất hiện của thực dân Mỹ và một lượng lớn du khách, đất của Hawaii đã “không còn là nguồn cung cấp thực phẩm và nước nữa. Thay vào đó, nó được xem là nguồn tiền lợi nhuận được sản sinh. Nó được gọi là bất động sản, chứ không còn là (mẹ) hay Papa của họ nữa”.

Theo đó, thuật ngữ Malama’aina giờ đây được giới chức chính phủ sử dụng phổ biến để ám chỉ việc mua bán các dự án mới. Cũng như nó được tận dụng tích cực trong việc thuyết phục người dân địa phương rằng khách sạn có thể được xây dựng trong sự đảm bảo an toàn cho hệ sinh thái.

Và hệ quả của sự xâm chiếm và phát triển du lịch đã làm gián đoạn mối quan hệ “gia đình và sự tương hỗ” giữa người Hawaii và đất đai của họ. Do đó, tính nhân văn của ngôn ngữ người Hawaii bản địa đã không còn được thừa nhận nhiều như trước.

Lịch sử linh thiêng của người Hawaii bản địa

Một khía cạnh quan trọng khác cần được xem xét liên quan đến người Hawaii bản địa là lịch sử thiêng liêng của tộc người. Nó liên quan mật thiết đến sự hiểu biết tính liên kết của vạn vật trong vũ trụ.

Hay nói cách khác, bản sắc của người Hawaii được bắt nguồn từ lịch sử của họ và mo’olelo (câu chuyện) được tìm thấy trong sự phả hệ của vũ trụ hay Kumulipo.

Trong đó, bài hát sáng tạo Kumulipo mô tả “người cha trên trời Wakea và mẹ trái đất Papa, những người đã sinh ra các hòn đảo”, sự xuất hiện và phát triển của động thực vật, các mối quan hệ của con người với người an hem khoai môn lớn tuổi và người lãnh đạo Hawaii với các vì sao.

Nó đã tạo nên một “dòng huyết thống” để kết nối người Hawaii ở thời điểm hiện tại với tổ tiên của mình trong quá khứ, các vùng đất, hành tinh, những ngôi sao trên bầu trời và các loài động thực vật có trong môi trường sống của mình.

Đó cũng là lý do vì sao “phả hệ của đất đai, các vị thần, thủ lĩnh và con người luôn có sự đan xen với mọi khía cạnh của vũ trụ”.

Theo đó, người Hawaii đã thờ phượng các ‘aumakua (tổ tiên) với mong muốn có được sự “liên kết giữa thế hệ hiện tại với thế hệ trước và tiếp tục quay trở về nơi bắt nguồn thế giới…(dệt) Từ đây những câu chuyện cá nhân của họ đã dệt nên một mảnh vải lớn hơn cho nền văn hóa”.

Nhưng ngành du lịch đã chiếm đoạt và thương mại hóa lịch sử thiêng liêng này (ví dụ “việc sử dụng bản sao hiện vật Hawaii… (biểu tượng của quyền lực cổ xưa) với mục đích trang trí khách sạn, chà đạp Heiau (đền thờ) thiêng liêng và các vùng đất an táng bằng các địa điểm du lịch giải trí”).

Ông Trask lưu ý rằng: Người Hawaii bản địa có rất ít sự lựa chọn trong tình huống này. (nếu họ “từ chối tham gia vào quá trình thương mại hóa văn hóa, thì mối quan ngoại lớn sẽ xuất hiện khi họ thất nghiệp”).

Cũng như họ không thể kêu gọi khách du lịch không nên đến thăm đất nước mình. Bởi đây thực sự là hành động “bán rẻ văn hóa” của Hawaii.

Sự tương quan về địa điểm, ngôn ngữ và lịch sử thiêng liêng

Địa điểm/ lãnh thổ và lịch sử thiêng liêng của người dân Hawaii bản địa được liên kết chặt chẽ. Chúng củng cố và ảnh hưởng lẫn nhau như những khía cạnh khác của nhân loại.

Giống như những gì đã được mô tả từ trước, lịch sử thiêng liêng của người Hawaii bản xứ cho thấy sự ra đời của người thân trong gia đình, đất đai và thức ăn của họ.

Trong đó, mối liên hệ giữa đất đai, lịch sử và gia đình đã phát triển thành một bản sắc Hawaii bản địa, bất chấp sự xâm chiếm của chủ nghĩa thực dân đang bành trướng tại vùng đất Hula đáng yêu.

Ngoài ra, các vị thần của người Hawaii bản xứ nằm ở các vùng đất như: Pele là núi lửa của họ, Kane và Lono là thung lũng và đồng bằng màu mỡ, Kanaloa chính là đại dương. Cùng với 40.000 và 400.000 vị thần Hawai’i, toàn bộ vũ trụ, vật chất và lực lượng siêu hình của chúng ta tất cả đều thiêng liêng.

Trong một Hanau của người Hawaii, họ được một quang cảnh bao quanh. Tại nơi đó có sự hiện diện của tổ tiên, các vị thần và những người an hem. Những con người xứng đáng được tôn vinh và giúp họ tôi luyện bản thân mình.

Mặt khác, sự đan dệt của lịch sử thiêng liêng và vùng đất/ lãnh thổ cũng mang đến một bản sắc văn hóa đặc trưng của người Hawaii. Nó sẽ giúp họ chống lại định hướng phát triển du lịch theo cách giảm bớt giá trị của văn hóa Hawaii.

Tóm lại, bản sắc và lịch sử bản địa của Hawaii thể hiện rõ ràng trong ngôn ngữ của họ. Cũng giống như việc người Hawaii bản địa được gọi là “kama’aina” có nghĩa là “con của đất”.

Ngoài ra, nó còn được thể hiện bên trong các cảnh quang của vùng đất, đặc điểm địa lý, các vị thần (thần núi lửa Pele) và lịch sử thiêng liêng của tộc người.

Đó là một bản phả hệ truyền miệng mô tả mối quan hệ gia đinh của người Hawaii với đất đai và thực phẩm.

Tất cả mọi thứ tồn tại bên trong tộc người Hawaii và đặc biệt là ngôn ngữ đã phát triển đan xen với nhau  để tạo ra một nền văn hóa độc đáo. Nó sẽ mang đến sức mạnh kỳ diệu giúp họ chống lại sự khai thác và bành trướng của các doanh nghiệp du lịch địa phương.

Tú Văn, theo owlcation