Tinh hoa của “Tư Trị Thông Giám”

“Tư trị thông giám” là một cuốn sách lịch sử cực kỳ quan trọng do Tư Mã Quang thời Bắc Tống biên tập trong gần hai thập kỷ. Nếu không có thời gian để đọc hết, bạn có thể xem qua 10 điều tinh hoa được chọn lọc từ cuốn chính sử quý giá này.

1. Phu tín giả, nhân quân chi đại bảo dã. Quốc bảo vu dân, dân bảo vu tín; phi tín vô dĩ sử dân, phi dân vô dĩ thủ quốc. Thị cố cổ chi vương giả bất khi tứ hải, phách giả bất khi tứ lân, thiện vi quốc giả bất khi kỳ dân, thiện vi gia giả bất khi kỳ thân. Bất thiện giả phản chi…

Dịch: Chữ tín là pháp bảo chí cao vô thượng của bậc quân vương. Quốc gia là dựa vào dân bảo vệ, dân là dựa vào uy tín bảo vệ, không có uy tín thì không cách nào khiến dân phục tùng, không có dân thì không giữ được đất nước. Vậy nên, những người nối nghiệp vua chúa thời xưa không được lừa dối thiên hạ, những kẻ lập bá nghiệp không lừa dối các nước lân bang, những người giỏi trị nước không lừa dối dân chúng, những người giỏi quản lý gia đình không lừa dối người thân, chỉ có những người ngu xuẩn mới làm ngược lại …

2. Pháp giả thiên hạ chi công khí, duy thiện trì pháp giả, thân sơ như nhất, vô sở bất hành, tắc nhân mạc cảm hữu sở thị nhi phạm chi dã.

Dịch: Pháp luật là thước đo chính xác cho cả thiên hạ đều phải tuân thủ, chỉ những người giỏi sử dụng pháp luật, không phân biệt quan hệ thân sơ, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, không trốn tránh, có như vậy mới khiến cho tất cả mọi người không dám dựa vào quyền thế mà vi phạm pháp luật.

3. Quốc tuy đại, hảo chiến tất vong; thiên hạ tuy bình, vong chiến tất nguy. Phu nộ giả nghịch đức dã, binh giả hung khí dã, tranh giả mạt tiết dã. Phu vụ chiến thắng, cùng vũ sự giả, vị hữu bất hối giả dã.

Dịch : Đất nước tuy to lớn nhưng nếu thích chiến tranh thì nhất định diệt vong, thiên hạ tuy thái bình nhưng quên mất chiến tranh thì nhất định có nguy hiểm. Giận dữ là đức tính nổi loạn, vũ khí là vật chẳng tốt lành, tranh đấu là điều nhỏ nhen, vụn vặt. Những người tận lực chiến đấu cho đến khi chiến thắng, những người cực kỳ hiếu chiến, quay đầu lại nhìn sẽ vô cùng hối hận.

4. Quân tử lập thiên hạ chi chính vị, hành thiên hạ chi chính đạo, đắc chí tắc dữ dân do chi, bất đắc chí tắc độc hành kỳ đạo, phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất, thị chi vị đại trượng phu.

Dịch : Người quân tử lập chỗ đứng trong thiên hạ, dẫn dắt thiên hạ theo chính đạo, có chí thì dẫn dắt dân chúng, không có chí thì tự mình hành theo đạo, giàu sang không làm lay động tâm, nghèo đói không làm thay đổi lòng, không khuất phục trước quyền lực, thì đó chính là đại trượng phu.

5. Hành nhất bất nghĩa, sát nhất vô tội, nhi đắc thiên hạ, nhân giả bất vi dã.

Dịch : Cho dù chỉ cần làm một điều xấu, giết một người vô tội là có thể giành được thiên hạ, nhưng một người nhân từ sẽ không làm như vậy.

6. Hiền nhi đa tài, tắc tổn kỳ chí; ngu nhi đa tài, tắc ích kỳ quá. Thả phu phú giả chúng chi oán dã, ngô ký vô dĩ giáo hóa tử tôn, bất dục ích kỳ quá nhi sinh oán.

Dịch: Người có tài đức nếu có quá nhiều tài sản sẽ làm họ hao mòn chí khí, còn kẻ ngu si, nếu của cải quá nhiều sẽ làm tăng thêm lỗi lầm. Vả lại người giàu có thường trở thành mục tiêu của sự oán hận, vì ta không có tài dạy dỗ con cháu, nên ta không muốn tăng thêm lỗi lầm cho chúng và sinh ra oán hận.

7. Tri quá phi nan, cải quá vi nan; ngôn thiện phi nan, hành thiện vi nan.

Dịch: Biết lỗi sai của mình thì không khó nhưng sửa sai thì mới khó, nói điều thiện thì không khó, làm việc thiện mới là khó.

8. Nhâm nhân đương tài, vi chính đại thể, dữ chi cộng lý, vô xuất thử đồ. Nhi chi dụng tài, phi vô tri nhân chi giám, kỳ sở dĩ thất nịch, tại duyên tình chi cử.

Dịch: Trọng dụng người có tài có trí thực sự là nguyên tắc cơ bản để điều hành một quốc gia, cùng những người có trí tuệ đồng tâm hiệp lực để giải quyết công việc chính trị cũng không ngoại lệ, nhưng xưa nay khi bổ nhiệm nhân tài, không phải những người nắm quyền không có cái nhìn phân biệt được hiền tài, sở dĩ có nhiều tật xấu là do quá coi trọng tình cảm.

9. Vô thư mục tiền chi ngu, hoặc hưng ý ngoại chi biến. Nhân giả, bang chi bản dã. Tài giả, nhân chi tâm dã. Kỳ tâm thương tắc kỳ bản thương, kỳ bản thương tắc chi kiền điên tụy hĩ.

Dịch: Nếu những lo lắng trước mắt không được giải tỏa, nó có thể gây ra những biến cố ngoài ý muốn. Dân là gốc của quốc gia, tài lực là nòng cốt của dân chúng. Nếu nòng cốt bị tổn hại, thì cái gốc cũng sẽ bị tổn hại, gốc bị tổn hại thì các cành cũng đều bị hủy hoại.

10. Chính nữ bất tòng nhị phu, trung thần bất sự nhị quân. Vi nữ bất chính, tuy phục hoa sắc chi mỹ, chức nhâm chi xảo, bất túc hiền hĩ; vi thần bất trung, tuy phục tài trí chi đa, trì hành chi ưu, bất túc quý hĩ. Hà tắc? Đại tiết dĩ khuy cố dã.

Dịch: Phụ nữ chuyên chính sẽ không theo hai đời chồng, một bề tôi trung thành sẽ không phục vụ hai vị quân chủ. Làm phụ nữ không chuyên chính thì dù có nhan sắc như hoa, như ngọc, khéo dệt gấm thêu hoa thì cũng không thể gọi là đức hạnh; làm bề tôi không trung thành cho dù có tài giỏi hơn người, đa mưu túc trí, công lao lẫy lừng đến đâu cũng không đáng được trọng dụng. Vì sao vậy? Bởi vì đã thiếu mất đi khí tiết.

Chân Chân

Theo secretchina.com