Trí tuệ cổ nhân: Người chăn ngựa của Tề Cảnh Công

Vào thời Xuân Thu, vua của nước Tề là Tề Cảnh Công có con ngựa quý, vua giao cho một người chăn ngựa chăm nom và dặn dò người này phải cẩn thận. Nhưng ngựa yêu của vua một ngày kia không ngờ mắc bệnh chết, người nuôi ngựa cũng không biết rõ nguyên nhân.

Tề Cảnh Công hay tin trong lòng rất thương tâm, đồng thời cũng rất phẫn nộ, vua nhất định phải xử người nuôi ngựa tội phanh thây.

Yến Tử lúc này đang đứng hầu bên cạnh, chúng thần thấy vua bộc phát cơn đại nộ cũng chẳng dám nói gì. Vừa nghe lệnh vua trên truyền xuống, thị vệ răm rắp tiến đến để giải người đi. Yến Tử thấy vậy, bèn nhanh chân đứng lên, ra hiệu cho thị vệ là hãy tạm dừng tay, ông tự mình đến trước mặt Tề Cảnh Công tâu rằng: “Tâu chúa thượng, xử tội phanh thây cũng theo bài bản của riêng nó, không biết các đời thánh vương Nghiêu, Thuấn ngày xưa từ lúc nào đã có việc này?”.

Cảnh Công đương lúc tức giận, nghe câu hỏi thấy giật mình, “Nghiêu, Thuấn là những bậc thánh vương, yêu dân như con, sao lại có việc phanh thây người ta? Tự mình làm việc ấy chẳng phải là trái với đạo thánh hiền sao? Chẳng phải cùng một bọn với Kiệt, Trụ sao?”

Trong lòng Cảnh công có phần hổ thẹn, bèn thuận miệng nói: “Thôi, tha cho hắn”.

Thị vệ nghe vậy, bèn lui xuống. Tuy rằng đã thu lại lệnh, nhưng trong lòng Cảnh Công cơn giận vẫn chưa nguôi, vua vẫn phải trút giận cho bằng được: “Miễn tội phanh thây, đem hắn xuống ngục, đợi ngày xử tử”.

Yến Tử nghe vậy, cũng không ngăn cản gì, chỉ là vì chủ trì sự cuộc nên đứng ra hỏi lễ: “Tâu chúa thượng, kẻ này tội nặng không thể tha, chỉ sợ là hắn ta chưa nghe cáo trạng đã chết thì không nhắm mắt được. Chi bằng để vi thần kể tội cho hắn nghe, để hắn được biết mình vì tội gì mà chết, sau đó cứ y lệnh mà chấp hành, chắc hắn cũng không hối tiếc gì, ngài thấy vậy có được chăng?”.

Tề Cảnh Công nghe thấy lời ấy rất có đạo lý nên đồng ý.

Yến Tử bước lên đằng trước chúng thần, bắt đầu kể tội người chăn ngựa: “Ngươi có biết chăng, ngươi phạm phải ba điều đại tội: thứ nhất, quân vương giao cho ngươi nuôi ngựa, kết quả ngươi không cẩn thận thành ra ngựa chết, tương đương với ngươi giết con ngựa ấy, nên ngươi cũng phải đền mạng”.

“Thứ hai, con ngựa chết ấy là thứ quân vương rất mực yêu quý, cũng đáng để khép ngươi vào tội chết”.

“Thứ ba,  quân vương vì một con ngựa mà giết người, nếu bá tánh trong nước nghe thấy việc này, chắc sẽ oán vua ta yêu ngựa hơn quý mạng người, chư hầu mà nghe được, ắt sẽ coi thường quốc thể. Nhưng truy cho cùng, cũng là vì ngươi nuôi ngựa mà ngựa lại chết, dẫn đến bá tánh sinh oán, binh lực yếu nhược hơn lân quốc, càng đáng phải phán ngươi tội chết. Bây giờ, giao cho ngục sứ, y lệnh chấp hành!”.

Tề Cảnh Công ngồi trên ngôi cao nghe thấy vã cả mồ hôi, chỉ là phán tội một tên chăn ngựa, nhưng từng lời từng chữ giống như kể tội của mình, đột nhiên vua thở dài nói với Yến Tử: “Thôi thì tiên sinh cứ thả hắn đi, thả hắn đi! Dù sao đi nữa cũng không thể để tổn hại đến nhân đức được.”

Công  Tôn