Mỗi dịch bệnh bùng phát như Ebola đều có nguồn gốc bí ẩn (P2)

Thuật ngữ ông dùng cho truyền nhiễm của virus Ebola là “hiệu ứng lan truyền”. Thuật ngữ chuyên môn là “zoonosis” (bệnh từ động vật lây sang người). Phiền ông giải thích về các thuật ngữ đó.

“Zoonosis” là loại truyền nhiễm ở động vật có thể lan sang người. Nó có thể là một loại virus, vi khuẩn hay một loài động vật nào đó sống ký sinh trong vật chủ. Thời điểm nó chuyển từ vật chủ sang những loài khác được gọi là “hiệu ứng lan truyền”.     Ví dụ, virus Ebola đôi khi rời khỏi vật chủ và có thể lây nhiễm sang một con tinh tinh. Sau đó, con tinh tinh này chết trong rừng. Đó là “hiệu ứng lan truyền” từ vật chủ sang tinh tinh. Người dân có thể đi vào rừng và tìm thấy xác chết của con tinh tinh: “Hoan hô! Thịt tươi!” rồi mang về làng, xẻ thịt và ăn nó. Vì vậy, virus Ebola sẽ chuyển từ tinh tinh sang người, trong một giai đoạn khác của “hiệu ứng lan truyền”.

Đó là điều đã xảy ra trong làng Mayibout 2. Một số chàng trai đi săn và mang về một con tinh tinh, người làng ăn nó và bị nhiễm bệnh. Sau đó, người ta xác minh được là các chàng trai đã không giết con tinh tinh mà tìm thấy nó chết ở trong rừng. Tinh tinh rất dễ bị nhiễm virus Ebola.

Bill Gates vừa đóng góp 50 triệu USD để chống lại dịch bệnh Ebola. Khi ông kể câu chuyện đó, tôi thấy dường như cần rất nhiều tiền cho giáo dục y tế cơ bản và vệ sinh: Không được ăn những con tinh tinh chết.

Điều đó hoàn toàn chính xác. Không ăn thịt tinh tinh chết. Không ăn thịt khỉ. Không ăn bất kỳ con động vật chết nào bạn tìm thấy ở trong rừng. Tuyên truyền cho người dân hiểu được điều đó là rất quan trọng. Bill Gates và vợ ông đã làm một điều rất tuyệt vời và thông minh khi chi tiền cho dịch bệnh nghiêm trọng này.

Theo tôi được biết, một lượng tiền đã được dùng để biến các cơ sở phòng chống sốt rét thành các cơ sở điều trị dịch bệnh Ebola ở Nigeria, nơi mà tổ chức từ thiện của Bill Gates từ lâu đã hỗ trợ cho một dự án chống sốt rét. Kết quả là kể từ tuần này, dịch bệnh ở Nigeria được báo cáo là đã được chặn. Điều này vô cùng giá trị. Nhưng những nguồn tài nguyên như thế này và nhiều hơn nữa đang rất cần ở 3 quốc gia Tây Phi: Liberia, Sierra Leone và Guinea.

Hầu hết chúng ta biết đến Ebola từ tác phẩm Hot Zone của nhà văn Richard Preston và bộ phim Outbreak. Ebola được miêu tả như thứ gì đó trong một bộ phim thây ma với máu phun ra từ miệng. Một chuyên gia cười nhạo rằng chi tiết này chỉ là viễn tưởng. Ông nghĩ sao về điều này?

Tôi không hề muốn tranh luận hay coi thường Richard Preston, một trong những đồng nghiệp của tôi. Ông ấy là một nhà văn giỏi. Nhưng khi tôi bắt đầu nói chuyện với các chuyên gia Ebola và đề cập đến cuốn sách Hot Zone thì họ không đồng ý với quan điểm cho rằng Ebola có sức mạnh siêu nhiên khiến nội tạng trong cơ thể bị hóa lỏng và xuất huyết.

Đó là một sự ngộ nhận. Ebola gây ra tiêu chảy, mà tiêu chảy đôi khi cũng có máu. Ebola cũng gây nôn mửa và nôn mửa đôi khi cũng có máu. Tuy nhiên không phải lúc nào bệnh nhân bị nhiễm Ebola cũng bị xuất huyết. Đây không phải là một dấu hiệu chẩn đoán chính xác.

Mọi người cần hiểu rằng bệnh dịch này vô cùng khủng khiếp. Dịch Ebola được gây ra bởi một loại virus có khả năng lây truyền thông qua các chất dịch trong cơ thể. Nó giết người bằng cách làm ngưng trệ hoạt động của nội tạng hoặc phá hủy hệ thống miễn dịch. Thực tế thì chúng ta không thực sự biết chính xác cách thức giết người của Ebola. Tuy nhiên, Ebola không làm cơ thể vật chủ phân rã hay tan chảy.

Các thành viên của Hội Chữ Thập Đỏ đang di dời thi thể một nạn nhân bị nghi nhiễm Ebola ở ngôi làng tại Sierra Leone.

Dịch bệnh hiện đã giết chết hơn 3.400 người, phá vỡ triển vọng phục hồi mong manh ở những khu vực như Liberia và Sierra Leone sau nhiều thập kỷ nội chiến, đồng thời rút cạn nguồn lực từ cuộc chiến chống lại những căn bệnh khác.

Đúng vậy. Dịch bệnh này không đơn giản là những cái chết từ Ebola, nó là một bi kịch. Tác động gián tiếp của nó cũng tệ hại không kém, phá hủy kinh tế, giáo dục cũng như hệ thống chăm sóc sức khỏe. Số người chết do sốt rét, viêm phổi và các bệnh tiêu chảy ở trẻ em ngày càng nhiều vì hệ thống y tế đã quá tải do dịch Ebola. Và nếu không ngăn chặn được virus này thì nó sẽ hủy hoại thế hệ mai sau của Liberia.

Ebola đã giết người rất tàn độc. Dường như dịch bệnh này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho sự khởi phát của lòng nhân đạo. National Geographic đã đóng góp một phần khi gửi y tá và nhân viên y tế trên tuyến đầu. Họ dường như thực sự đại diện cho tinh thần của Florence Nightingale (người sáng lập ra ngành y tá hiện đại) phải không, thưa ông?

Những người đang nỗ lực ngăn chặn dịch bệnh này đều là anh hùng, vĩ đại hơn cả những phẩm chất mà chúng ta gọi là anh hùng đối với những tấm gương của ngành Y. Bệnh dịch này thật khủng khiếp và đáng sợ. Mặc dù cần phải có sự truyền dịch trực tiếp từ cơ thể mới có thể lây bệnh nhưng nếu bạn tiếp tục chăm sóc cho những người bị nôn mửa và tiêu chảy hay xuất huyết do nhiễm Ebola ngày này qua ngày khác, bạn đang tự đặt mình vào hoàn cảnh nguy hiểm. Chúng tôi từng nhìn thấy điều đó từ các nhân viên y tế đã qua đời vì bị lây bệnh. Tôi khó có thể tưởng tượng điều gì quả cảm hơn việc mà họ đang làm.

Ông từng đối mặt với tử thần. Xin hỏi, viết cuốn sách này đã thay đổi cách nhìn của ông về cuộc sống như thế nào?  

Tôi đã sống trong môi trường của Ebola và đã nói chuyện với rất nhiều người. Nhưng tôi muốn nhấn mạnh rằng tôi chưa bao giờ có mặt trong suốt đợt dịch bùng phát. Tôi đã hỏi CDC (Trung tâm Kiểm Soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ) là liệu tôi có thể đồng hành với họ không, nhưng họ trả lời “Tuyệt đối không. Chúng tôi không thể để cho các tác giả đi theo trong những hoàn cảnh như thế này”.

Vì vậy, tôi đã không phải chịu bất cứ rủi ro nào như các nhân viên y tế đang phải gánh chịu. Tôi đã cùng với các nhà khoa học tới hiện trường tìm kiếm Ebola và các loại virus mới xuất hiện. Công việc có rủi ro nhất định nhưng không phải là thứ gì đó dữ dội như dịch đang bùng phát.

Điều đó đã thay đổi quan điểm của tôi về mọi việc như thế nào à? Nó nhấn mạnh với  tôi rằng chúng ta đang sống ở xã hội Tây phương với đầy đủ vật chất, tiện nghi và hệ thống y tế hiện đại. Chúng ta khó có thể tưởng tượng được cảnh nghèo đói ở Tây Phi hay bất kỳ quốc gia nhiệt đới nào, nơi người dân luôn đối mặt nguy cơ dịch bệnh bùng phát có nguyên nhân từ trong rừng.

Hãy cố để hình dung ra điều đó. Tôi yêu cái việc ngồi hàng giờ ở Montana, nhưng cũng không thể quên những gì đang diễn ra ở một thế giới khác. Nhìn từ mọi phương diện, thế giới ấy thực tế hơn thế giới tôi đang sống.

Thiên Hà, Bạch Liên – Theo National Geographic