Chuỗi hạt triều Thanh không chỉ để làm đẹp: Tác dụng khiến hậu thế trầm trồ

Được làm từ những vật liệu quý và chế tác tinh xảo, ngoài giá trị thẩm mỹ, ý nghĩa cũng như những quy tắc của chuỗi vòng này khiến hậu thế không khỏi bất ngờ.

Những ai yêu thích những bộ phim về cung đình nhà Thanh (Trung Quốc) ắt hẳn đều rất quen thuộc với hình ảnh các đế hậu, quan viên đeo trên cổ một chuỗi vòng hạt dài. Chuỗi vòng này có hình dáng tương tự như tràng hạt mà các tín đồ Phật giáo thường đeo và được gọi với cái tên là “Triều châu”.

Triều châu nhà Thanh sử dụng có nguồn gốc từ niệm châu của Phật giáo. Niệm châu là chuỗi hạt được xâu thành dây làm pháp cụ để người tu hành ghi nhớ số lần niệm kinh. 

Theo triết lý nhà Phật, con người có “bách bát phiền não” để chỉ chung những mối ràng buộc gây ra đau khổ trong đời họ, thế nên niệm châu có 108 hạt. Tuy nhiên dân gian cũng quan niệm rằng, 108 hạt niệm châu tượng trưng cho 12 tháng, 24 tiết khí (24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt Trời, mỗi điểm cách nhau 15°. Nó được sử dụng trong công tác lập lịch của các nền văn minh phương đông cổ đại như Trung Quốc), 72 hầu (候; mỗi tiết khí chia làm 3 hầu) và 4 hạt châu lớn tượng trưng cho 4 mùa trong năm là xuân, hạ, thu, đông.

Triều châu có 108 hạt, nhưng nó không chỉ đơn giản là một chuỗi nối liền các hạt y như nhau. Một triều châu hoàn chỉnh sẽ do các phần như phật đầu, bối vân, kỉ niệm, trụy giác,… kết hợp và tạo thành. Cụ thể hơn, 7 bộ phận chính làm nên triều châu được phân chia như sau:

1. Dây đeo: dây xỏ các bộ phận tạo thành triều châu.

2. Hạt châu: gồm 108 hạt.

3. Phật đầu: Cứ 27 hạt được xỏ vào sẽ có 1 hạt phật đầu, ngăn triều châu thành 4 đoạn bằng nhau. Hạt phật đầu có kích cỡ và màu sắc nổi bật hơn hạt châu. Viên phật đầu nằm trên cùng sẽ nối với phật đầu tháp.

4. Đại trụy giác: Viên đá được đính ở sợi dây cuối cùng nối với đỉnh phật đầu tháp.

5. Bối vân: Viên đá nằm giữa phật đầu tháp và đại trụy giác.

6. Kỷ niệm: 3 chuỗi ngọc nhỏ của triều châu, mỗi chuỗi gồm 10 hạt.

7. Tiểu trụy giác: Cuối mỗi chuỗi kỉ niệm sẽ có một viên đá, đó chính là tiểu trụy giác.

Mỗi chuỗi “kỉ niệm” có 10 hạt nhỏ, một bên chỉ có một chuỗi, một bên lại có đến hai chuỗi. Khi đeo triều châu, phật đầu tháp và bối vấn nằm ở sau lưng, ba chuỗi kỉ niệm treo trước ngực.

Chất liệu của chuỗi triều châu vô cùng quý giá, ví như Đông châu (loại ngọc trai nước ngọt được sản xuất tại Đông Bắc), gỗ trầm hương, sứ, ngọc phỉ thúy, mã não và một số loại ngọc quý hiếm khác. Sau khi được gia công, thiết kế tỉ mỉ, chuỗi triều châu vốn sở hữu những chất liệu quý giá càng hiện rõ lên với vẻ đẹp độc nhất vô nhị.

Thật ra triều châu trên phim ảnh khác biệt rất nhiều so với triều châu trong lịch sử. Thực tế, việc đeo triều châu thời nhà Thanh đều phải tuân theo các quy định nghiêm ngặt, chất liệu và cách đeo không hề đơn giản như phim ảnh thể hiện.

Ngoài giá trị thẩm mỹ ra thì triều châu còn mang ý nghĩa đặc biệt gì?

Một chuỗi hạt triều châu quý giá như vậy cũng tương xứng với công dụng của nó, đó chính là phân cấp địa vị. Trong vương triều nhà Thanh, không phải ai cũng có vinh hạnh được đeo lên chuỗi triều châu trân quý này. Ngoài thái hậu, hoàng đế, hậu phi thì chỉ có những người sau đây mới có tư cách đeo triều châu: Quan văn ngũ phẩm, quan võ tứ phẩm trở lên, thị vệ và một số quan viên có cấp bậc cao khác.

Bên cạnh đó, triều châu mà hoàng đế, hoàng thân quốc thích đeo cũng có hình dáng và chất liệu khác so với của quan viên trong triều. Giữa những quan viên cũng có sự khác biệt nhất định do địa vị, cấp bậc không giống nhau. Do đó, vào thời nhà Thanh, chỉ cần nhìn vào chuỗi triều châu cũng có thể đoán ra được thân phận của người đeo nó.

Trong các loại triều châu, triều châu Đông châu được xem là thể hiện độ cao quý nhất nên thông thường, triều châu Đông châu chỉ được Hoàng đế, Hoàng hậu đeo vào những dịp lễ quan trọng để thể hiện vị thế cũng như quyền uy của mình. Phi tần, công chúa, vương gia,… đều không được phép sử dụng triều châu Đông châu.

Riêng với hoàng thái hậu và hoàng hậu, ngoài chuỗi triều Đông châu đeo ở cổ thì họ còn đeo thêm một chuỗi triều châu màu đỏ san hô khác ở phần vai. Cách đeo phức tạp này là để biểu thị sự tôn quý trong thân phận của họ.

Tuy nhiên, cách đeo triều châu này khá rắc rối và phiền phức, đặc biệt gây cản trở khi đi đường cho người đeo. Do đó, vào thời Mãn Thanh, rất ít hậu phi đeo nhiều chuỗi triều châu như vậy. Điển hình như Từ Hy thái hậu. Trong những bức tranh chân dùng của bà, có thể thấy Từ Hy chỉ đeo duy nhất một chuỗi triều châu trên cổ mà không đeo cho phần bả vai.

Hoàng đế thời Thanh đeo triều châu để thể hiện sự tôn kính với trời đất với hy vọng đất nước quanh năm mưa thuận gió hòa. Đặc biệt khi tham gia những buổi tế lễ, bái thần phật, chuỗi triều châu càng thể hiện rõ sự thành kính của hoàng đế với thần linh.

Triều đình nhà Thanh luôn khiến hậu thế phải trầm trồ với những quy tắc đặc biệt, phức tạp. Chưa nói đến những tiêu chuẩn khác, ngay cả một chuỗi triều châu đeo trên cổ cũng bao hàm những ý nghĩa sâu xa đến vậy!

Thiện Thành (t/h)