Độc dược: Lợi và hại

Trong hàng ngàn năm, độc dược đã và đang là mối đe dọa chết người, đồng thời cũng là phương thức phòng vệ được sử dụng khắp thế giới.

Trong lịch sử và truyền thuyết, chất độc giữ vai trò chủ đạo, vừa như một chất gây hại vừa như một loại thuốc giải độc. Dược phẩm thiết yếu ngày nay đều có nguồn gốc từ những loại độc dược bào chế từ thời cổ đại.

Đặc điểm của độc dược là những chất gây hại cho cơ thể, da hay qua đường ruột. Trong khi nọc độc được truyền từ một vết cắn hay vết đốt thì độc tố lại được sản sinh một cách tự nhiên.

Từ “độc dược” được sử dụng để mô tả những chất có hại nhằm nhấn mạnh đến sự nguy hiểm.

Bác sĩ thời Phục Hưng, nhà thực vật học, kiêm giả kim thuật sư Paracelsus từng lưu ý, “Mọi thứ đều là độc dược, vạn vật đều chứa độc. Sự nguy hiểm của chất độc phụ thuộc vào liều lượng”.

Với liều lượng nhỏ, một số chất nguy hiểm sẽ vô hại, tuy nhiên bất kỳ thứ gì cũng có thể trở nên độc hại nếu cơ thể hấp thụ đủ liều. Theo ghi chép, Paracelsus là cha đẻ của độc dược, ông đã tiến hành phân tích các loại chất độc và từ đó sử dụng hóa chất và khoáng chất trong y học.

Chiến tranh hóa học

Từ xa xưa, chất độc đã được con người sử dụng rộng rãi, phần lớn độc dược dùng như vũ khí tấn công, thuốc giải độc và chữa bệnh. Thời cổ đại, chất độc được tẩm vào vũ khí săn bắn nhằm đẩy nhanh cái chết của kẻ thù hay con mồi. Cuộc chiến tranh hóa học đầu tiên đã bắt đầu với những mũi tên và giáo tẩm độc.

Các nhà nghiên cứu cho rằng, những cách thức tàn sát tinh vi và bí ẩn hơn chỉ được dùng trong nội bộ quyền lực các bộ tộc, sinh ra sức mạnh ma thuật. Do đó, trong một số nền văn hóa có sự liên kết giữa độc dược với ma thuật, linh hồn và sinh vật từ thế giới khác thì ở đó sẽ xuất hiện những cái chết đột ngột thần bí và không thể lý giải.

Theo Toxipedia, “‘Gu’ là một chất độc phổ biến ở Trung Quốc cổ đại được chế tạo bằng cách nhốt rắn, cóc, bọ cạp, nhện và rết chung với nhau. Con vật sống sót cuối cùng sẽ chứa nhiều độc tố nhất và được sử dụng như một loại độc dược”.

Cách pha chế này được tà thuật sử dụng nhằm tấn công kẻ thù và khống chế người tình. Theo dân gian, linh hồn của Gu có thể biến đổi thành những loài động vật khác nhau như sâu, ếch, heo, rắn hay chó.

Các tài liệu tham khảo lâu đời nhất về vũ khí độc hại xuất hiện trong thần thoại Hy Lạp cổ đại, Hercules đã tẩm độc những mũi tên bằng nọc độc của quái vật Hydra. Sau đó cuộc chiến thành Troy trong sử thi Homer cũng được ngụ ý đã sử dụng vũ khí tẩm độc.

Các tộc người và nền văn minh có rất nhiều cách thức sử dụng chất độc để chống lại kẻ thù, có thể kể đến một ghi chép Hindu cổ hướng dẫn cách gây ngộ độc thực phẩm cho kẻ thù, một bản ghi từ TK 2 TCN ở Trung Quốc ủng hộ “săn đuổi linh hồn bằng khói” khi đốt các loại rau củ độc hại hay thủ đoạn gây nhiễm độc nguồn nước bằng hoa hellebore của Hy Lạp cổ đại.

Ngay cả Leonardo da Vinci cũng từng đề xuất sử dụng hỗn hợp sunfua, thạch tím và gỉ đồng để tấn công tàu địch. Khói của hỗn hợp có tác dụng làm ngạt thở đối phương.

Thuốc giải độc

Trong khi độc dược nổi danh vì những tác hại của mình thì thuốc giải độc có thể chống lại một số dạng ngộ độc. Khoảng năm 114 – 63 TCN, vua Mithridates VI ở Pontus đã biết đến sự nguy hiểm của chất độc và lo lắng sẽ bị ám sát. Do đó, vua Mithridates VI trở thành người tiên phong nhiệt thành trong việc tìm kiếm thuốc giải độc.

Được sử sách ghi lại như một nhân vật hoang tưởng, ông đã dày công thử nghiệm độc dược và thuốc giải thử nghiệm lên các tù nhân và thậm chí cho cả bản thân mình. Từ đó, ông đã chế tạo nhiều đơn thuốc giải độc và ghi chú về các loại dược liệu.

Không phải tất cả các chất độc, độc dược hay nọc độc đều gây nguy hiểm đến tính mạng hay chấm dứt sinh mạng. Nhiều thảo dược có tính chất chữa bệnh vẫn được sử dụng theo suốt chiều dài lịch sử cho đến nay.

Một trong những khu vườn đặc biệt còn tồn tại để phát triển và bảo tồn những thực vật độc hại là khu vườn độc dược nổi tiếng ở lâu đài Alnwick, vương quốc Anh, tại đây cà dược và độc cần là một số trong rất nhiều loài cây độc đang tiếp tục được nuôi trồng.

Độc dược thời hiện đại

Ngày nay độc tố vẫn tiếp tục đại diện cho mức độ nguy hiểm của độc dược tuy nhiên người ta đã ít sử dụng nó để giết người. Giám định y khoa hiện đại dễ dàng phát hiện phần lớn các chất độc, nọc độc và độc tố. Đã tìm được nhiều thuốc giải cho độc dược. Thêm vào đó, công nghệ hiện đại cũng hỗ trợ cho giải độc. Do đó, nguyên nhân chính gây tử vong ở những người trẻ tuổi ngày nay là do vô tình và thiếu hiểu biết khi sử dụng.

Trong khi các chất độc được sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp (thuốc trừ sâu) và trong ngành công nghiệp (vật liệu xây dựng) thì vẫn còn một số nền văn hóa tiếp tục sử dụng chất độc để săn bắn, lưu giữ tập tục chết người và cổ xưa kéo dài qua hàng ngàn năm.

Thiên Hà, Hồ Duyên – Theo Ancient Origins