Tiết Sương Giáng: Thời khắc bồi bổ quan trọng nhất năm

Ngạn ngữ có câu “bổ Đông không bằng bổ tiết sương giáng”, tức là bồi bổ vào tiết này tốt hơn bồi bổ vào mùa Đông, thậm chí còn quan trọng hơn bất cứ lúc nào trong năm, bồi bổ từ mùa Thu cực kỳ tốt cho thân thể, làm ít mà công to.

Sương giáng là tiết thứ 18 trong 24 tiết khí, có nghĩa là sương giá xuất hiện, thường bắt đầu vào ngày 23 hay 24 tháng 10 khi kết thúc tiết hàn lộ, và kết thúc vào khoảng ngày 7 hay 8 tháng 11 khi tiết lập Đông bắt đầu. Tiết sương giáng năm 2017 bắt đầu vào ngày 23 tháng 10.

>> Tiết hàn lộ: Thời điểm dương suy, chú trọng dưỡng âm

Sương giáng là một trong những tiết khí tiêu biểu phản ánh quá trình nhiệt độ hạ thấp, chính là giai đoạn cuối cùng của mùa Thu, tiết khí cuối cùng trong mùa Thu. Cuốn “Nguyệt lệnh thất thập nhị hậu” miêu tả tiết sương giáng như sau, “trong tháng 9, khí thu liễm mà ngưng tụ lại, hơi nước kết thành sương giá“. Tức là vào tháng 9, độ ẩm tương đối trong không khí đạt tới 100%, nhiệt độ mặt đất hoặc mặt ngoài vật thể thấp hơn 0^oC, hơi nước ngưng tụ kết thành sương giá.

Vật hậu học

Vật hậu học là khoa học nghiên cứu về mối quan hệ các hiện tượng mang tính chu kì trong tự nhiên của thế giới động – thực vật với môi trường như cây cỏ ra hoa, kết trái, chim di trú theo mùa, ếch nhái ngủ đông…

Trong “Dật Chu thư – Thì Huấn” ghi lại ba vật hậu học của tiết sương giáng rằng: “Đến tiết sương giáng, sài chính là tế thú, sau 5 ngày, cỏ cây vàng rụng, lại qua 5 ngày, sâu bọ ngủ đông đều phủ”.

1. Sài chính là tế thú: Sài, còn gọi là sài cẩu, sói đỏ hay chó hoang châu Á, ban đầu là con mồi chuẩn bị lương thực mùa Đông.

2. Cỏ cây vàng rụng: “Sương giáng” là tiết vạn vật cảm ứng được khí khắc nghiệt trong trời đất, thực vật không chịu được lạnh liền ngừng sinh trưởng, cỏ cây tàn lụi.

3. Sâu bọ ngủ đông đều phủ: Tất cả các loại sâu bọ ngủ đông không ăn, không chuyển động.

Dưỡng sinh

Mọi người ngày nay thường nghe câu nói “mùa Đông bồi bổ, mùa Xuân giết hổ”, nhưng người xưa lại cho rằng nên bồi bổ từ mùa Thu. Ngạn ngữ có câu “bổ Đông không bằng bổ tiết sương giáng”, tức là bồi bổ vào mùa Thu còn tốt hơn bồi bổ vào mùa Đông, thậm chí còn quan trọng hơn việc bồi bổ vào bất cứ lúc nào trong năm, bồi bổ vào mùa Thu trước tốt thân thể, làm ít mà công to.

Hết tiết sương giáng là đến mùa Đông, mọi người nên chú ý giữ ấm, sáng sớm phải mặc dày, ra ngoài nên mang theo áo khoác phòng khi trời lạnh. Nhất là phải bảo vệ đầu gối, vì đầu gối gặp lạnh thì mạnh máu co lại khiến tuần hoàn máu trì trệ, những ai bị đau buốt lâu năm dễ bị tái phát hoặc nặng thêm, cho nên khi trời lạnh cần phải chú ý giữ ấm chân.

Trước và sau tiết sương giáng, chức năng tỳ vị hoạt động mạnh dễ tái phát bệnh viêm loét dạ dày, còn có thể xuất hiện vết loét mới. Bởi vì trời lạnh, mọi người thường thích ăn các món nướng nặng mùi vị, món tê cay, lẩu… thật ra vào tiết này nên hạn chế ăn đồ nướng, cay, lạnh. Mùa Thu nên bồi bổ hòa hợp, người quá dễ bị nhiệt phải chú ý kiện tỳ dưỡng vị, dưỡng âm nhuận táo, những đồ ăn thích hợp gồm: Thịt bò, thịt gà, củ cải trắng, ngô, hạt dẻ, lê, hoa bách hợp, mật ong, củ mài, củ sen…

Mùa Thu đi kèm với thu táo luôn khiến mọi người dễ bị miệng khô lưỡi khô, cuối Thu cũng là thời điểm bệnh viêm phế quản mạn tính dễ tái phát hoặc nặng hơn, có thể thường xuyên ăn cháo hoặc các thực phẩm tư nhuận khác, nên chọn các thực phẩm sinh tân nhuận táo, thông phổi khỏi ho như lê, táo, bạch quả, cà rốt, củ cải trắng… đều có tác dụng phòng bệnh về đường hô hấp.

Rau quả mùa Thu rất phong phú, người xưa đã biết “thuốc bổ không bằng thực bổ”, tức là bồi bổ bằng thuốc cũng không bằng bồi bồ bằng thực phẩm, ăn thực phẩm đúng mùa là tốt nhất với cơ thể, trong đó cũng ẩn chứa an bài và ban ân xảo diệu của Trời cao.

Nếu muốn dùng thuốc Đông y để trừ lạnh, ấm dạ dày, có thể dùng 4 vị thuốc xuyên khung (8g), đương quy (12g), thục địa (12g), bạch thược (8g) nấu thành tứ vật thang, đây đúng là món canh thuốc tốt để tư âm bổ huyết trong mùa Thu.

Tứ vật thang vốn chính là phương thuốc Đông y rất dễ nhập môn, độ phù hợp với già trẻ lớn bé trong nhà đều cao, có thể cho thêm táo đỏ, cẩu kỷ giúp ngon miệng hơn. Nếu nấu chung với thịt gà hoặc xương sườn thì món cach càng ngọt, kết hợp với mì sợi, rau chần, thì đúng là mộn món ăn vừa ngon lại dưỡng sinh.

Tú Văn biên dịch