Lời khuyên từ nhà vi sinh vật học: Rửa tay như thế nào thì đúng cách

Liệu chúng ta có thể giữ cho đôi tay của mình sạch bóng khỏi vi trùng?

Michelle Sconce Massaquoi là một nghiên cứu sinh tiến sĩ chuyên ngành Vi sinh vật học. Hiện cô đang thực hiện luận án của mình tại Đại học Oregon, Australia. Trong bài viết này, Massaquoi sẽ chia sẻ một chuyện rất nhỏ mà chúng ta vẫn làm thường ngày, nhưng dưới góc nhìn của một nhà nghiên cứu chuyên ngành: Đó là việc rửa tay.

Trong dự án khoa học “khá lớn” của mình năm lớp Bốn, tôi đã đem các loại xà phòng khác nhau ra thử nghiệm. Mục đích là tìm ra loại xà phòng có hiệu quả nhất trong việc giữ cho đôi tay tôi luôn sạch sẽ.

Mới đó đến giờ đã gần 20 năm, khi đã là một nghiên cứu sinh tiến sĩ ngành Vi sinh vật học, tôi cũng không thể không nghĩ rằng “Ồ, mình đã từng là một nhà khoa học nghiệp dư từ hồi học lớp Bốn!”.

Thử nghiệm của tôi ngày đó thiếu các nhóm đối chứng rõ ràng và sau tất cả, câu hỏi nghiên cứu đã bị sai ngay từ đầu. Thay vì hỏi loại xà phòng nào “hiệu quả nhất” và coi tất cả vi khuẩn đều có hại, lẽ ra, tôi cần phải nghiên cứu cách ngăn ngừa sự phát triển và lây lan của những loài vi khuẩn gây bệnh, hoặc các mầm bệnh cụ thể.

Câu hỏi này rất khó trả lời. Bạn không thể biết loại vi khuẩn nào đang phát triển trong một đĩa petri là những con “tốt”, bên cạnh những con “xấu” nào sẽ gây bệnh. Và một số vi sinh vật khác cũng đóng vai trò là mầm bệnh, chẳng hạn như virus, lại không thể được phát hiện trong các đĩa petri.

Dẫu vậy, làm thế nào để ngăn chặn sự lây lan của mầm bệnh không chỉ là câu hỏi dành cho các nhà vi sinh vật học tham vọng. Đó là một câu hỏi tuyệt vời cho mỗi người.

Đi thẳng vào vấn đề

Có hai chiến lược chính để giúp bạn chống lại vi khuẩn trên tay mình.

Thứ nhất là làm giảm sinh khối tổng thể của vi khuẩn – nghĩa là giảm số lượng vi khuẩn, virus và cả các loại vi sinh vật khác trên tay. Chúng ta làm việc này bằng cách rửa tay với nước và xà phòng.

Thành phần hóa học của xà phòng giúp loại bỏ các vi sinh vật khỏi tay chúng ta, bằng cách biến nó thành một bề mặt trơn mà vi khuẩn sẽ bị nước xả trôi tuột đi.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng rửa tay đúng cách bằng xà phòng và nước làm giảm đáng kể lượng vi khuẩn gây bệnh tiêu chảy.

Chiến lược thứ hai, tiêu diệt vi khuẩn. Chúng ta làm điều này bằng cách sử dụng các sản phẩm có tác nhân kháng khuẩn như cồn, clo, peroxit, chlorhexidin hoặc triclosan.

Một số nghiên cứu khoa học đã chỉ ra, xà phòng kháng khuẩn có hiệu quả hơn trong việc giảm số lượng một số loài vi khuẩn cụ thể trên tay, so với xà phòng thông thường.

Tuy nhiên, có một vấn đề. Một số tế bào vi khuẩn trên tay chúng ta có thể mang các gen cho phép chúng đề kháng với một chất kháng khuẩn nhất định. Điều này có nghĩa là sau khi tác nhân kháng khuẩn giết chết một số lượng vi khuẩn, những con vi khuẩn kháng được chất diệt khuẩn sẽ sinh sôi nảy nở nhiều hơn trên tay của chúng ta.

Hơn nữa, các gen cho phép vi khuẩn đề kháng chất diệt khuẩn có thể được truyền qua cho vi khuẩn khác, gây ra những chủng kháng thuốc mới. Khi càng có nhiều các chủng vi khuẩn kháng thuốc, việc sử dụng các chất kháng khuẩn, bao gồm cả thuốc kháng sinh, sẽ càng kém hiệu quả.

Ngoài ra, việc sử dụng lâu dài một số sản phẩm kháng khuẩn có thể gây hại cho sức khỏe của bạn.

Ví dụ, các nghiên cứu trên động vật điều tra chất kháng khuẩn triclosan, được sử dụng trong xà phòng, kem đánh răng và sản phẩm khử mùi, đã được chứng minh làm thay đổi hoạt động hoóc-môn trong cơ thể.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã nghiêm cấm việc sử dụng các sản phẩm khử trùng không bán theo đơn chứa triclosan, và nhiều thành phần có hoạt tính kháng khuẩn khác.

Nghĩ về những điều này, bạn có thể sẽ muốn dùng xà phòng thường và nước hơn là xà phòng diệt khuẩn.

Một sản phẩm rửa tay có chứa triclosan, bị cấm tại Mỹ từ năm 2016

Cách rửa tay hiệu quả nhất

Để rửa sạch tay, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh Hoa Kỳ đề nghị chúng ta làm những bước sau:

1. Làm ướt tay với nước sạch.

2. Sử dụng xà phòng xoa và chà tất cả những điểm lõm của bàn tay trong 20-30 giây (bằng khoảng thời gian hát bài “Happy Birthday” hai lần).

3. Rửa lại tay bằng nước sạch.

4. Lau khô tay bằng khăn giấy sạch hoặc để khô tự nhiên

Tôi đã bị sốc khi đọc được một nghiên cứu, chỉ ra 93,2% trong số 2.800 người trả lời khảo sát không rửa tay sau khi ho hoặc hắt xì. Ngoài ra, một nghiên cứu gần đây trên 3,749 sinh viên cho thấy một sự thật, thời gian rửa tay trung bình của chúng ta chỉ khoảng 6 giây.

Nếu không có xà phòng và nước, CDC khuyến cáo bạn nên sử dụng chất rửa tay có chứa cồn, ở nồng độ trên 60% ethanol. Cồn có hoạt tính khử một phổ rộng vi sinh vật (bao gồm vi khuẩn, virus, nấm) và ít bị kháng hơn so với các chất diệt khuẩn khác.

Tuy nhiên, cồn không diệt bào tử mà chỉ ức chế sự phát triển của chúng. Các loại nước rửa tay chứa cồn cũng không diệt được một số chủng vi khuẩn.

Không phải tất cả vi sinh vật đều là vi khuẩn có hại

Sự hiện diện của một số loài vi khuẩn không nhất thiết là điều tệ hại.

Trong phòng thí nghiệm của mình, nơi tôi đang thực hiện luận văn tiến sĩ, trọng tâm của chúng tôi là tìm hiểu được sự tương tác phức tạp giữa vi khuẩn và vật chủ nó kí sinh. Tôi sẽ bị đánh giá là sơ suất nếu không đề cập đến chuyện vi khuẩn sống trên da hoặc bên trong cơ thể là cần thiết cho chúng ta, đặc biệt khi xem xét vai trò của chúng trong việc bảo vệ chúng ta khỏi các mầm bệnh thực sự.

Chúng ta đang sống trong một thế giới của vi sinh vật: Ngay lúc này, hàng nghìn tỷ vi khuẩn thuộc các loài khác nhau đang chiếm đóng trên da bạn, trong ruột, miệng và lỗ mũi. Cùng với các chủng nấm và virus, chúng được gọi chung là hệ vi sinh vật người (microbiome).

Có rất nhiều nghiên cứu thú vị đã chỉ ra sự kết hợp của vật chủ với vi sinh vật trên cơ thể không phải hiếm, và trên thực tế lại đóng vai trò sinh học quan trọng đối với vật chủ.

Hệ vi sinh vật trên cơ thể chúng tôi có thể bảo vệ chúng ta khỏi vi khuẩn gây bệnh bằng cách đào tạo hệ thống miễn dịch của chúng ta chống lại chúng. Một cách thứ hai là vi khuẩn có lợi hoặc vô hại có thể cạnh tranh nguồn thức ăn và môi trường phát triển với mầm bệnh hạn chế số lượng của chúng.

Mặc dù vẫn cần phải nghiên cứu thêm mới có thể hiểu được sự tương tác phức tạp giữa các hệ vi khuẩn với tế bào vật chủ, nhưng cho đến giờ các nghiên cứu trong lĩnh vực này đã thống nhất một quan điểm rằng: Sự đa dạng trong quần thể vi sinh vật cơ thể và sự cân bằng của cộng đồng này rất quan trọng đối với sức khỏe của chúng ta.

Chế độ ăn uống nghèo nàn, thiếu ngủ, căng thẳng và sử dụng kháng sinh có thể gây ảnh hưởng tiêu cực tới hệ vi sinh vật của chúng ta, điều này có thể khiến bạn bị ốm.

Trên thực tế, rõ ràng là hệ vi sinh vật của chúng ta là nhân tố tham gia tích cực trong việc phòng ngừa và đôi khi gây ra bệnh tật. Nó tùy thuộc vào trạng thái của quần thể vi sinh vật đó.

Vậy thông điệp bạn cần nhớ là gì?

Không có gì phải nghi ngờ, rửa tay bằng nước và xà phòng có hiệu quả trong việc giảm sự lây lan của các vi sinh vật truyền bệnh, kể cả những vi khuẩn đã kháng được các chất kháng khuẩn.

Khi bạn không có cơ hội để rửa tay sau khi chạm vào bề mặt khả nghi, hãy sử dụng sản phẩm rửa tay có chứa cồn. Bạn cũng nên hạn chế chạm tay vào miệng, mũi và mắt của mình.

Thêm vào đó, bạn có thể duy trì một hệ vi sinh vật cơ thể lành mạnh bằng cách hạn chế căng thẳng, ngủ đủ giấc và nuôi dưỡng hệ lợi khuẩn đường ruột nhờ ăn các loại thực phẩm đa dạng có nguồn gốc từ thực vật.

Theo Genk