Doanh nghiệp Nhà nước cũng phải “chịu sự trừng phạt của thị trường”

Tại hội thảo“Doanh nghiệp Nhà nước và biến dạng thị trường” diễn ra ngày 27.5, ông Nguyễn Đình Cung – Viện trưởng Viện quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) nhận định:

“Đã đến lúc cần xem xét lại và đổi mới vai trò, chức năng của Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) và buộc mỗi đơn vị phải tuân thủ nguyên tắc “lời ăn, lỗ chịu” trong kinh doanh. Nếu gây hậu quả, thất thoát vốn hoặc để DN rơi vào tình trạng thua lỗ, phá sản thì cá nhân người điều hành, đội ngũ lãnh đạo DNNN phải chịu sự trừng phạt của thị trường cũng như chịu trách nhiệm trước pháp luật”.

Người dân vẫn bức xúc trước việc giá xăng dầu không theo thị trường. Ảnh: Đàm Duy

Theo ông Nguyễn Đình Cung, cần phải có những phân tích, đánh giá và nhận diện những tồn tại, hạn chế; thậm chí là những thực tế vô lý còn đang tiếp diễn trong hoạt động của đội ngũ DNNN nếu muốn đẩy nhanh tiến trình cải cách khối DN này.

“Chúng ta phải tìm cách khắc phục, xử lý những yếu kém của khối DNNN một cách triệt để, sáng suốt bởi đây là “mắt xích” quan trọng của quá trình tái cơ cấu nền kinh tế”, ông Cung phân tích.

Theo báo cáo của CIEM, hiện cả nước vẫn còn tồn tại hàng trăm DNNN, trong đó các tập đoàn, tổng công ty lớn nắm giữ phần lớn số vốn Nhà nước và các nguồn lực vật chất. Các DN này được hưởng nhiều ưu đãi về cơ chế chính sách như: ưu tiên trong tiếp cận và sử dụng mặt bằng sản xuất kinh doanh, vay vốn, cấp vốn từ các ngân hàng trong nước cũng như sử dụng phần lớn các khoản vay nước ngoài của Chính phủ… Tổng số nợ phải trả của các DNNN hiện đã lên đến cả triệu tỷ đồng.

Với những ưu đãi liên tục và mạnh mẽ nói trên, khu vực DNNN đang thống lĩnh hoặc chi phối nhiều lĩnh vực, ngành hàng quan trọng như: điện, nước, nhiên liệu, khoáng sản, viễn thông, đường sắt…Trong khi đó, DN tư nhân không có cơ hội hoặc không thể tham gia và cạnh tranh bình đẳng với DNNN vì thiếu nguồn lực, điều kiện hỗ trợ từ cấp vĩ mô, theo đánh giá từ CIEM.

Mặc dù được ưu đãi như vậy song theo các chuyên gia kinh tế, không ít DNNN làm ăn kém hiệu quả, thiếu tinh thần tự giác và nhất là không làm tròn trách nhiệm về bảo toàn và phát triển vốn, cũng như nghĩa vụ nộp thuế và trả nợ. Nhiều DNNN đã buộc phải được “giải cứu” khi mất khả năng thanh toán. Nhiều trường hợp DNNN chưa tính đúng, tính đủ chi phí đã áp dụng giá bán sản phẩm không chính xác, không tuân thủ kỷ luật tài chính, thiếu trách nhiệm giải trình cũng như không phải chịu sức ép về lợi nhuận…

Chỉ đơn cử ngành xăng dầu, Petrolimex hiện đang là DNNN thống lĩnh thị trường, giá xăng dầu chưa có sự cạnh tranh bình đẳng giữa các DN và theo thị trường. Người tiêu dùng luôn phải gánh chịu những đợt tăng giá xăng dầu “khủng” nhưng giảm thì nhỏ giọt. Lỗ lãi của doanh nghiệp này cũng gây ra không ít tranh cãi trong dư luận xã hội…

Ông Phạm Đức Trung – Phó trưởng ban Cải cách DN của CIEM nhấn mạnh, những thực tế trên cho thấy sự bất bình đẳng giữa DNNN và DN tư nhân và sự cần thiết phải áp đặt cơ chế, kỷ luật thị trường đối với các DNNN một cách đầy đủ, nghiêm túc để thúc đẩy tiến trình cải cách cũng như tạo dựng, bảo đảm môi trường kinh doanh minh bạch, bình đẳng thật sự.

Một trong những kiến nghị đáng chú ý của CIEM đưa ra tại hội thảo này là cần thống nhất khung khổ hoạt động giữa các DN, không phân biệt nguồn gốc sở hữu. Đặc biệt, Việt Nam cần xây dựng và nhất quán thực hiện chính sách chủ sở hữu Nhà nước đối với DNNN. CIEM đề xuất Chính phủ sớm thành lập một cơ quan chuyên trách thực hiện chức năng chủ sở hữu đối với DNNN; từ đó hoàn thiện khung khổ theo dõi, giám sát, đánh giá và công khai thông tin, minh bạch hóa hoạt động của DNNN…