Dạy trẻ làm điều chính trực, ngay cả khi không có ai nhìn thấy

“Cách để sống vui vẻ nhất, có tôn nghiêm và đáng tin nhất là: Hãy là chính mình. Tất cả mọi đức tính tốt đẹp của con người đều được phát huy và nâng cao thông qua thực tiễn” – Triết gia Socrates.

Khi con trai tôi Jacob còn nhỏ, nó thường tự kể về bản thân mình.

Bất kể nó làm sai điều gì, cho dù là những chuyện nhỏ nhặt nhất, nó đều thẳng thắn thừa nhận lỗi lầm với tôi: “Mẹ ơi, con làm hỏng bức ảnh rồi” hoặc “Mẹ ơi, con làm hỏng đoàn tàu rồi”. Thằng bé cho rằng cần phải cho tôi biết tất cả những việc làm của mình, chỉ như vậy nó mới có thể sửa lỗi sai và làm lại cho đúng. Tôi nhìn thấy ở nó một đứa trẻ ngây thơ và trung thực. 

Nhưng khi thằng bé lên trung học, tôi bắt đầu nhận thấy sự thay đổi ở nó. Thằng bé không còn thích tâm sự về bản thân mình nữa, và thậm chí đôi khi nó còn cố gắng tìm cách che dấu những lỗi lầm của mình. Tất nhiên, thằng bé giờ đây không còn là một đứa trẻ. Và vào thời điểm đó, nó có thể chịu nhận nhiều ảnh hưởng từ môi trường bên ngoài, những quan điểm tư duy mới ở xã hội, cùng với việc học cách thích nghi với cuộc sống và cố gắng né tránh những rắc rối.

Là một bác sĩ chỉnh hình, tôi đã được đào tạo học cách nhìn thấu toàn bộ chỉnh thể của con người – từ tâm trí, cơ thể cho đến tinh thần. Tôi hiểu rằng những yếu tố này sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe và cuộc sống của chúng ta như thế nào. Bất kỳ một bộ phần nào không tốt, cũng sẽ ảnh hưởng đến cả chỉnh thể con người. Nhân phẩm và giá trị đạo đức là những thứ vô hình nhưng đóng một vai trò vô cùng quan trọng. 

Như triết gia Socrates đã từng nói: “Có hai điều làm tâm hồn con người trở nên héo úa đó là: tà ác và vô tri.” Vì vậy, tôi cố gắng giúp con trai hiểu được tại sao cần làm việc này và làm thế nào để thực hiện cho đúng.

Kỳ thực, đạo đức và trí huệ chính là những giá trị cốt lõi để làm người. 

Những bài học giá trị của cuộc sống

Từ khi còn nhỏ, vào các buổi sáng cuối tuần, Jacob đã có thói quen trèo lên giường tôi và hai mẹ con chúng tôi sẽ nằm cạnh nhau cùng trò chuyện về những điều mà tôi gọi đó là “khóa học cuộc sống”. Chúng tôi thảo luận về mọi thứ, từ những gì đã xảy ra ở trường của thằng bé, cho đến nguyên nhân xảy ra các thảm họa trên thế giới, đến lý do nguồn gốc nguyên lai của sinh mệnh .v.v. 

Thằng bé thường đặt ra những câu hỏi hết sức kinh ngạc vượt khỏi độ tuổi của mình, và tôi đã phải cố gắng giải thích cho nó một cách tường tận, đồng thời cũng hỏi về suy nghĩ của thằng bé. Những bài học về sự trung thực, lòng tốt và nghĩ cho người khác trước tiên chỉ là một vài chủ đề trong suốt các buổi trò chuyện của chúng tôi, và điều bất ngờ là thằng bé dường như dễ dàng hiểu rõ chúng.

Vì thế, tôi đã quyết định dành chút thời gian quý báu này để chia sẻ với nó về những bài học quan trọng trong cuộc sống, đặc biệt là sau khi tôi nhận thấy những thay đổi của con trai mình. Chủ đề của khóa học này là: “Làm điều đúng đắn, ngay cả khi không có ai nhìn thấy”.

Trước đây, chúng tôi đã từng đề cập đến chủ đề đó, nhưng lần này tôi muốn con trai hiểu rằng đừng cố gắng che đậy những lỗi lầm của mình. Hãy học cách đối mặt và chịu trách nhiệm cho những hành động sai lầm của mình. Con người không một ai là hoàn hảo và không có khuyết điểm. Điều quan trọng là Jacob phải thật sự hiểu rõ điều này.

Khi đàm luận về làm thế nào là đúng, tôi chợt nhận ra rằng chúng ta cũng sẽ gặp khó khăn khi đưa ra một số lựa chọn. Tại phương diện này, tôi cũng đã từng phạm phải sai lầm.

Trên trang web nuôi dạy con cái trực tuyến, tác giả Susan Alexander Yates từng nói về vấn đề trọng yếu của sự thành tín trung thực, từ đó có một số nhận xét rất đáng lưu tâm.

Tác giả Susan chỉ rõ: “Là cha mẹ, chúng ta có coi trọng tính trung thực hơn thành tích không? Nếu đề cao tính trung thực, tôi sẽ kiên quyết yêu cầu con trai mình đưa ra câu trả lời thành thật trong và ngoài trận đấu quần vợt, ngay cả khi điều đó khiến thằng bé thua cuộc. Tôi sẽ không viết đơn xin vào đại học cho con gái mình, mặc dù tôi biết làm như vậy có thể tăng cơ hội cho con tôi. Bởi vì nền văn hóa biến dị đã bóp méo các giá trị đạo đức, khiến chúng ta phải luôn cảnh giác: Mong muốn thành công sẽ vô tình ảnh hưởng đến quyết định của bản thân và cuối cùng làm xói mòn nhân cách của chúng ta”.

Hãy làm điều đúng đắn thay vì làm điều có lợi cho bản thân và chỉ ra điều đó cho trẻ. Càng tiếp tục cách suy nghĩ và hành vi này, chúng ta sẽ trở nên thành thực hơn trong việc lựa chọn của mình.

Đưa ra lựa chọn tốt nhất

Mỗi ngày, hãy nhìn lại xem chúng ta đã lựa chọn đúng đắn hay chưa, hay là chọn những điều đơn giản và tiện lợi chỉ để phục vụ cho ích lợi cá nhân.

Đôi khi sẽ có những lựa chọn không dễ dàng, và cả sự xung đột trong nội tâm. Vậy cuối cùng chúng ta sẽ đưa ra quyết định như thế nào?

Khi còn nhỏ ai cũng có một tâm hồn ngây thơ và trong sáng, nhưng theo thời gian khi chúng ta lớn lên, sẽ tiếp xúc với những hành vi xấu hoặc chứng kiến ai đó làm điều sai trái. Những ví dụ này có thể đến từ người thân, bạn bè, TV, mạng xã hội, v.v. Chúng ta bị ảnh hưởng bởi tất cả thông tin xung quanh mình, từ đó bắt đầu tin rằng làm đúng hay không không phải là điều quan trọng.

Nhưng chọn làm điều đúng đắn, ngay thẳng, để không hổ thẹn với chính bản thân mình, là việc vô cùng quan trọng. Điều này đóng vai trò then chốt trong việc chúng ta hiện tại ra sao và tương lai sẽ trở thành người như thế nào.

Sự trung thực cũng sẽ ảnh hưởng đến con cái của chúng ta, từ đó ảnh hưởng đến thế hệ tương lai và toàn xã hội. Nó tác động đến các quyết định trong cuộc sống hàng ngày, mối quan hệ giữa các cá nhân, cách chúng ta đối phó với thử thách trong cuộc sống, hay việc công dân quyết định bầu ra một nhà lãnh đạo đất nước như thế nào. Nó hầu như ảnh hưởng đến tất cả mọi khía cạnh của cuộc sống.

Susan Alexandra Yates từng nói: “Trở thành một người trung thực có nghĩa là cần chân thành, đáng tin cậy và có trách nhiệm, cho dù không có ai nhìn thấy. Thật không may là văn hóa ngày nay không coi trọng đức tính trung thực”. Điều này thường dẫn đến một loại thái độ, đó là người ta có thể làm bất cứ điều gì họ muốn miễn là không bị tổn thương và sẽ không bị phát hiện.

Ngày nay, có rất nhiều chủ đề trong xã hội về việc làm những gì bạn thích. Cũng có rất nhiều người bởi vì cảm thấy ủy khuất hoặc không hài lòng mà có các hành vi tiêu cực. Theo quan điểm của tôi, cách nghĩ này không chính xác.

Vì tư cách đạo đức của bản thân, cũng vì những người xung quanh và toàn xã hội, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào chúng ta cũng nên đưa ra những lựa chọn sáng suốt và hành động ngay thẳng. Trừ khi là giống như Robinson sống một mình trên đảo hoang, nếu không thì tính cách và hành vi của cá nhân cuối cùng sẽ ảnh hưởng đến người khác. Và ngược lại, chúng ta cũng không thể né tránh hành vi của người khác. Cuối cùng, cho dù bạn cố gắng biện minh cho hành vi xấu thì hành vi xấu vẫn là hành vi xấu.

Biết rõ bản thân đang ở đâu

Phẩm chất đạo đức và giá trị quan của bản thân chúng ta sẽ truyền lại cho con cái. Các cuộc trò chuyện của tôi với con trai luôn liên quan đến nhiều khía cạnh. Ví dụ, tôi sẽ hỏi con rằng: “Nếu một số bạn trong lớp rủ con trộm thứ gì đó từ cửa hàng, con sẽ làm gì? Điều gì xảy ra nếu con không tham gia, và các bạn sẽ bắt đầu nghỉ chơi với con?” và: “Nếu bạn thân nhất bảo con ăn cắp trò chơi điện tử Mario mà con yêu thích, và con biết rằng sẽ không ai nhìn thấy, vậy con có đồng ý không?”.

Mấy năm gần đây, tôi đã giả thuyết về các tình huống khác nhau cho con, bao gồm hút thuốc, gian lận, cho đến việc biết nghĩ cho người khác. Điều mà tôi hy vọng là, thằng bé suy nghĩ trước về những tình huống này và xác định rõ lập trường của mình, như vậy nó sẽ ứng xử chính xác hơn khi sự việc xảy đến.

Để con thấm nhuần tính trung thực

Một bài viết của Laura Markham trên tạp chí tâm lý học Psychology Today đã cung cấp một số phương pháp giúp con bạn có thể đưa ra những quyết định đúng đắn. Laura đã liệt kê 4 trọng điểm cần chú ý trong việc dạy cho con đức tính trung thực.

Đầu tiên, trẻ luôn chú ý đến hành vi của cha mẹ, cũng có nghĩa là chúng ta là tấm gương cho con học hỏi. Cha mẹ nào cũng biết rằng con cái đang quan sát lời nói và việc làm của mình, cho dù họ có thể nghĩ rằng con cái không phải lúc nào cũng chú ý đến những gì cha mẹ làm, nhưng thực ra chúng luôn chú ý.

Lấy một ví dụ, giả sử bạn rời khỏi cửa hàng tạp hóa và chợt nhớ ra mình chưa trả tiền nước. Nếu bạn nói: “Quên nó đi, hiện tại mình đang rất bận, không có thời gian để quay lại đó nữa”, hoặc tệ hơn là: “Tuyệt vời, nay mình được uống một bữa nước miễn phí”, vậy với hành động này của mình bạn làm sao có thể dạy con trẻ tính trung thực? Hãy thành thật quay lại và trả tiền nước. Chỉ khi bạn làm điều đúng đắn mới có thể dạy cho trẻ trở thành một người tốt. 

Điều tôi muốn nói ở đây là, hành vi tốt của cha mẹ sẽ là tấm gương cho con trẻ nhìn vào. Nhưng điều đó không có nghĩa rằng nếu bạn đã từng phạm phải sai lầm thì bạn không thể dạy dỗ con cái. Nếu sử dụng phương thức tư duy sai lệch này, thì chúng ta sẽ dạy con cái đánh giá đúng sai như thế nào?

Rốt cuộc, không có ai hoàn hảo, con người ai cũng có khuyết điểm. Tuy nhiên chúng ta không nên lấy điều này làm lý do tiêu cực để cho phép con cái đưa ra những phán đoán sai hoặc có hành vi xấu. Cách nghĩ này sẽ khiến cho con cái chúng ta cho đến đạo đức và giá trị quan của toàn xã hội bị trượt dốc.

Tiếp theo, hãy dạy cho con trẻ: Đối xử với người khác giống như đối xử với chính mình. Ví dụ, khi con bạn nhường cho một đứa trẻ khác chiếc xe tải yêu thích của chúng, hãy chỉ cho con biết món đồ chơi này đã làm các bạn vui vẻ như thế nào, và nếu ai đó cùng chia sẻ món đồ chơi yêu thích của bạn ấy cho con, thì con sẽ cảm thấy ra sao. Một việc làm đúng sẽ khiến người cho và người nhận đều vui vẻ, vì vậy hãy đảm bảo rằng con bạn sẽ nhận ra được điểm này. 

Chúng ta cũng dùng lỗi lầm của con trẻ như một cơ hội để giáo dục chúng tốt hơn. Giả sử con bạn chọn đi chơi thay vì làm bài tập về nhà, hôm sau con bị điểm kém. Đây là cơ hội để chúng suy nghĩ nhận ra hành vi sai của mình. Hãy đưa ra gợi ý cho con như mỗi ngày sau khi tan học con hãy ngồi xuống làm bài tập xong rồi mới đi chơi.

Cuối cùng, Markham khuyên bạn nên hỏi con cái những câu hỏi phản ánh hành vi hoặc việc làm của chúng. Giống như “khóa học cuộc sống” mà tôi đã trò chuyện với Jacob mỗi ngày, việc này rất có hiệu quả, ví như câu hỏi: “Con sẽ làm gì nếu tình huống này xảy ra?” Hãy hỏi con bạn có trải nghiệm gì từ tình huống đó và nếu con nhận ra được hành vi của mình là không đúng, thì con bạn đã học được cách tự nhìn vào bản thân, nhận ra lỗi lầm của mình và cố gắng cải thiện. Hướng nội tìm ra sai sót của mình thay vì hướng ngoại đổ lỗi cho người khác là bài học giá trị của cuộc sống. 

Là cha mẹ, chúng ta thường coi trọng trí thông minh, nhưng nếu không có tính trung thực thì trí thông minh sẽ hủy hoại bản thân và cuộc sống của bạn. Mặc dù kiến thức rất quan trọng, nhưng để thành công trong cuộc sống thì tính cách còn quan trọng hơn, mà điểm này dường như rất ít được chú ý đến.

Hôm nay, con trai Jacob của tôi đã 14 tuổi. Mặc dù thằng bé không còn leo lên giường để ôm và dựa vào tôi nữa, nhưng mỗi ngày trải qua, tôi đều cố gắng dạy cho con một bài học cuộc sống, giúp con kiến lập đạo đức, giá trị quan và điều chỉnh hành vi đúng đắn. Điều này đặt nền tảng vững chắc cho việc thằng bé sẽ trở thành người như thế nào trong tương lai và trợ giúp cho sự lựa chọn của con trên bước đường nhân sinh. Là cha mẹ, tôi có trách nhiệm đảm bảo rằng con mình sẽ trở thành một người chính trực và ngay thẳng.

Tác giả: Tiến sĩ Tatiana Denning

An Nhiên

Theo visiontimes.com