Bí ẩn lịch sử: đại dịch suýt đã xóa sổ toàn bộ đế chế Aztec cổ xưa

Mới đây, các nhà khoa học thông báo đã tìm ra loại vi khuẩn có thể gây ra đại dịch cocoliztli bùng phát trong thế kỷ 16 xóa sổ đến 80% dân số của đế chế Aztec cổ xưa.

Với kỹ thuật phân tích mẫu ADN được lấy từ răng của các bộ xương người bệnh trong đại dịch được chôn cất tại nghĩa trang Grand Plaza Teposcolula-Yucundaa (Mexico), các nhà khoa học đã tìm ra khuẩn salmonella – thủ phạm gây ra căn bệnh bí ẩn trên.

Theo bản nghiên cứu khoa học được xuất bản trên tạp chí Nature ngày 15/1, phát hiện này đánh dấu trường hợp bị nhiễm khuẩn salmonella đầu tiên tại châu Mỹ.

Trước đó, dựa vào các triệu chứng ghi nhận được như sốt cao, phát ban, chảy máu, nôn mửa…, nhiều y bác sĩ nghi ngờ các bệnh nhân mắc bệnh thương hàn (một căn bệnh về đường tiêu hóa do khuẩn salmonella gây ra), song phải đến khi có kết quả phân tích này, nguyên nhân của bệnh dịch 500 năm trước mới dần được sáng tỏ.

Các nhà nghiên cứu cũng tin rằng sự xuất hiện của những người châu Âu ở Trung Mỹ đã gây ra đại dịch thảm khốc này. Họ mang theo căn bệnh thương hàn khi tới đây xâm chiếm thuộc địa.

Năm 1545, thảm kịch xảy đến với đế quốc Aztec thuộc lãnh thổ Mexico ngày nay. Hàng loạt người dân bắt đầu xuất hiện những triệu chứng như sốt cao, đau đầu, chảy máu từ mắt, miệng và mũi. Người nhiễm bệnh thường tử vong chỉ sau ba hoặc 4 ngày.

Trong vòng 5 năm, đại dịch lấy đi mạng sống của khoảng 15 triệu người, xấp xỉ 80% dân số của đế quốc này. Người dân gọi căn bệnh này là cocoliztli, nghĩa là “bệnh dịch” trong tiếng Nahuatl mà người Aztec sử dụng.

Cocoliztli được coi là một trong những đại dịch chết chóc nhất lịch sử nhân loại, gần tương đương với đại dịch “Cái chết đen” lấy đi mạng sống của khoảng 25 triệu người ở phía tây châu Âu thế kỷ 14, nghĩa là khoảng một nửa dân số nơi này vào thời đó.

Đầu thế kỷ 16, dịch đậu mùa bùng phát đã giết chết 5 – 8 triệu người. Khoảng hai thập kỷ sau, đại dịch cocoliztli diễn ra tiếp tục khiến khoảng 15 triệu người tử vong. Đợt bùng phát cocoliztli lần thứ hai từ năm 1576 – 1578 giết chết khoảng một nửa số dân còn lại.

 

Cảnh tượng người Tây Ban Nha đến Mexico trong tranh minh họa thế kỷ 19. (Ảnh: Kurious).

“Trong thành phố và thị trấn, người ta đào nhiều hào lớn. Từ sáng đến khi mặt trời lặn, các thầy tu liên tục mang thi thể đến và đặt xuống hào”, nhà sử học Fray Juan de Torquemada miêu tả. Các bác sĩ thời đó cũng nhận định, triệu chứng của căn bệnh không khớp với những bệnh như sởi hay sốt rét.

“Đại dịch cocoliztli giai đoạn 1545 – 1550 là một trong những đại dịch ảnh hưởng tới Mexico sau khi người châu Âu đến. Đại dịch thứ hai trong ba đại dịch là khủng khiếp nhất và khiến nhiều người thiệt mạng nhất”, nhà nghiên cứu Ashild Vagene tại Đại học Tuebingen, Đức, cho biết.

“Các nhà sử học tranh cãi về nguyên nhân gây ra dịch bệnh suốt hơn một thế kỷ. Giờ đây, chúng tôi có thể đưa ra bằng chứng trực tiếp qua việc sử dụng DNA để góp phần giải đáp vấn đề lịch sử tồn tại từ lâu này”, bà nói.

Phân tích ADN từ 29 hài cốt chôn cất trong nghĩa trang Grand Plaza Teposcolula-Yucundaa dành cho bệnh nhân mắc cocoliztli, các nhà khoa học phát hiện dấu vết của vi khuẩn salmonella enteric trên răng. Vi khuẩn này gây ra các bệnh đường ruột, ví dụ như thương hàn.

Nghĩa trang này là địa điểm duy nhất được cho là có liên quan đến việc bùng phát căn bệnh. Toàn bộ thành phố quanh Teposcolula-Yucundaa phải di chuyển sang một thung lũng gần đó. Nghĩa trang bị phong tỏa trong hàng thế kỷ. Chính lớp sàn dày bảo vệ của khu mộ này đã tạo điều kiện hoàn hảo cho công trình nghiên cứu và kiểm nghiệm của các nhà khoa học.

Nhiều dòng vi khuẩn salmonella lây lan qua thức ăn hoặc nước uống. Chúng có thể đã đến Aztec theo những động vật được thuần hóa mà người Tây Ban Nha đưa tới, nhóm nghiên cứu nhận định. Salmonella enterica xuất hiện ở châu Âu từ thời Trung cổ.

“Chúng tôi thử kiểm tra mọi loại vi khuẩn gây bệnh và virus DNA có dữ liệu gene. Salmonella enteric là mầm bệnh duy nhất được phát hiện”, Alexander Herbig, đồng tác giả cuộc nghiên cứu, cho biết.

Tuy nhiên, cũng có khả năng còn một số mầm bệnh khác không thể phát hiện hoặc chưa được khoa học biết tới. “Chúng tôi không thể chắc chắn salmonella enteric là nguyên nhân gây ra đại dịch cocoliztli. Nhưng chúng tôi tin rằng nên coi loại vi khuẩn này là một ứng viên mạnh”, Kirsten Bos, thành viên nhóm nghiên cứu, nhận xét.

Hồng Liên (t/h)