Chiếc xô gỗ nghìn đô và câu chuyện hồi sinh ngành thủ công 700 tuổi của nghệ nhân Nhật Bản

Mịn và thơm ngát với mùi hinoki (cây bách Nhật Bản) – những chiếc xô gỗ “ki-oke” được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau trong cuộc sống thường nhật, từ múc nước đến đơm cơm, đựng gạo. Với người Nhật, những chiếc xô gỗ có lịch sử 700 năm này là một nét văn hóa khó từ bỏ từ thời xa xưa.

Giờ đây, trình độ của nghề thủ công này trong giai đoạn hơn một thế kỷ lưu truyền và bổ sung dựa trên phương pháp truyền thống hơn 700 năm tuổi đã tạo ra một kết quả hoàn hảo và gần như không thể nhìn thấy các khớp giữa các thanh gỗ trên thân xô.

Nakagawa, một thợ thủ công lành nghề, chia sẻ: “Đối với tôi, ki-oke không chỉ là một đồ vật mà còn là kỹ nghệ, bề dày lịch sử và là cả một triết lý trong mỗi sản phẩm nữa”. Luôn đề cao trong công việc của mình – Nakagawa đã nhân được phần thưởng xứng đáng khi là người thắng cuộc trong giải thưởng nổi tiếng Loewe Craft 2017.

Duyên nợ với nghề

Câu chuyện bắt đầu với ông nội của Nakagawa, Kameichi, người 90 năm trước làm việc tại xưởng vẽ mộc nổi tiếng Tarugen khi chỉ mới 10 tuổi.

Ở tuổi 45, ông Kameichi đã từ bỏ công việc để thành lập công ty ki-oke của riêng mình, ông gọi nó là Nakagawa Mokkougei. Giờ đây được điều hành bởi Kiyotsugu – con trai của Kameichi và là cha của Nakagawa – công ty vẫn hoạt động và là một trong những công ty mộc truyền thống được đánh giá cao nhất tại Nhật Bản.

Nakagawa ban đầu không hề có ý muốn kế tục công việc của cha mình, nhưng cuối cùng anh bước chân vào công việc kinh doanh gia đình sau khi tốt nghiệp với bằng cử nhân từ Đại học Seika của Kyoto. Anh làm việc từ 10 đến 12 giờ mỗi ngày trong tuần để học nghề.

Năm 2003, anh mở xưởng của riêng mình – vẫn là một nhánh của công ty gia đình – ở tỉnh nông thôn Shiga, cách 90 phút lái xe từ trung tâm thành phố Kyoto mà anh lớn lên.

Không như các thùng gỗ được dùng để múc nước mà bạn thường thấy trong các nhà tắm của xứ sở hoa anh đào, mỗi xô gỗ thủ công của Nakagawa đều là một tạo tác nghệ thuật. Chúng tinh tế đến nỗi không để lộ bất kỳ đường ghép nào.

Nhưng cũng như các thùng gỗ tiện dụng khác của người Nhật, xô gỗ của Nakagawa được chế tác từ gỗ bách Nhật Bản – loài cây thường được gọi là hinoki. Còn thùng gỗ được làm bằng gỗ bách thì được gọi là ki-oke. Nếu chỉ nhìn vẻ ngoài giản dị của những tạo tác bằng gỗ được bày trên la liệt trên bàn, bạn sẽ không bao giờ ngờ được rằng trị giá của chúng lại lên tới hàng ngàn USD. Nếu đổi sang tiền Việt, chúng chí ít cũng ngoài 23 triệu/chiếc.

Thường thì Nakagawa chỉ mất khoảng 1 ngày để hoàn thành một sản phẩm. Tuy nhiên, đối với những tạo tác đã giành giải Loewe thì khác, phải tốn đến cả 1 tháng cho 1 chiếc.

Khó giữ nhưng không thể để những tinh hoa truyền thống bị lụi tàn

Tuy nhiên, thời gian đã thay đổi và các đồ dùng rẻ tiền, nhựa hoặc các mặt hàng sản xuất hàng loạt đã trở nên sẵn có, nhu cầu vào thời của cha và ông của anh không còn như xưa nữa. Người thợ mộc thế hệ thứ ba này đã phải thực hiện một số thay đổi cần thiết cho công ty của mình về thiết kế, sản xuất và – cuối cùng – tiếp thị sản phẩm.

“Đối với thế hệ cha và ông tôi, luôn có đủ nhu cầu về sản phẩm của họ để họ không phải sáng tạo”, anh nói.

“Nhưng vì lối sống của mọi người đã thay đổi và họ không còn sử dụng ki-oke nữa. Nhưng đối với tôi, trong mỗi sản phẩm ki-oke chứa đựng những kỹ năng tuyệt vời, bề dày lịch sử, và cả một triết lý [sống]”.

“Để mất điều đó là ‘mottainai’ – một sự xấu hổ lớn – với tôi. Nếu tôi có thể truyền điều này cho thế hệ tiếp theo tôi sẽ sẵn sàng thay đổi hình thức, để hiện đại hóa, miễn là bản chất cũ của nó vẫn còn đó”.

Vượt ra khỏi khuôn khổ

Là một nghệ nhân đương đại và nghệ nhân bậc thầy, Nakagawa chủ yếu làm việc một mình, nhưng sau chiến thắng tại Loewe 2017, xô gỗ mỹ nghệ của Nakagawa đã nổi tiếng khắp Châu Âu. Và để sản phẩm ngày càng phổ biến hơn nữa, Nakagawa đã đồng ý hợp tác với nhiều nghệ sĩ và nhà thiết kế như OeO (hãng thiết kế nổi tiếng Đan Mạch), Denis Guidone (thiết kế gia người Ý), Hiroshi Sugimoto (nghệ sĩ đương đại nổi bật người Nhật) và Nendo (công ty thiết kế quyền lực hàng đầu Nhật Bản).

Sự hợp tác đa phương này cũng đưa đến một cách thức sử dụng xô gỗ mới: đó là để ướp lạnh sâm banh (champagne). Trong 2 năm vừa qua, Nakagawa đã là nhà cung cấp chính thức cho hãng rượu Dom Perignon đắt đỏ của Nhật Bản.

Anh cũng bắt tay với hãng điện gia dụng Panasonic trong dự án GO ON, nơi anh làm việc đối với các phần khái niệm dựa trên chủ đề “thiết bị điện gia dụng của tương lai”.

Ngoài ra, anh còn làm việc với OeO trong dự án “ghế đẩu Ki-oke” dựa trên các dòng sản phẩm và phương pháp thiết kế của xô gỗ truyền thống.

“Điều độc đáo là chúng tôi đều là thế hệ trẻ – chủ yếu ở độ tuổi 30 và 40. Khi chúng tôi gặp nhau, chúng tôi nhận ra mỗi người đều có một cách thức riêng để quảng bá sản phẩm. Sự kết hợp này không giống như phong cách kiểu cũ. Mỗi chúng tôi đều sử dụng các phương tiện truyền thông khác nhau. Xét ra thì nó giống như là một nhóm đa chức năng vậy”, anh nói.

Nakagawa cho biết thái độ đối với hàng thủ công truyền thống ở Nhật Bản đã thay đổi kể từ khi cha anh lần đầu làm việc với ông nội anh tại Nakagawa Mokkougei – ngày nay sự quan tâm lớn nhất đến từ phía bên kia bờ biển xa xôi.

Dù rất được ủng hộ ở cả ở trong lẫn ngoài nước, Nakagawa vẫn không có ý bắt con trai của anh (mới 7 tuổi) nối nghiệp. Bởi Nhật Bản vốn có truyền thống giao trọng trách nối nghiệp gia đình cho con trai cả. Còn Nakagawa thì đã quyết định sẽ nhận thêm học viên và nhân viên, miễn họ có hứng thú với ki-oke và khát khao duy trì ngành nghề thủ công truyền thống này, không để nó bị tàn lụi.

Hồng Liên (t/h)