Đã từng xảy ra cuộc chiến thành Troy?

Liệu đã từng xảy ra cuộc chiến thành Troy? Nó gần như là một cuộc chiến huyền thoại giữa người Hy Lạp và người Troy. Câu hỏi này vẫn là bí ẩn đang chờ giới học thuật và khảo cổ giải đáp. Bản trường ca của Homer và những bài thơ về thành Troy trong bộ sử thi Epic Cycle đều có nói về trận chiến này, nhưng các nhà khảo cổ nói gì về chúng?

Heinrich Schliemann, một doanh nhân giàu có sau khi nghỉ hưu đã dành nhiều năm để khám phá khai quật các dấu tích của thành Troy (thuộc Hisarlik, Thổ Nhĩ Kỳ) và đế chế Mycenae (thuộc bán đảo Peloponnese, Hy Lạp) trong suốt những năm cuối thế kỉ 19 và bằng các phương pháp không chính thống. Schliemann không phải là một nhà khảo cổ, ông chỉ đơn giản đam mê vào trường ca Homer. Năm 1868, ông quen Frank Calvert, một nhà ngoại giao Anh, người cũng tin rằng thành phố Troy huyền thoại nằm bên dưới Hisarlik. Với những lợi thế của bản thân về tài chính và chính trị, cả hai được cấp phép khai quật tại Hisarlik, họ đã cùng bắt đầu tìm kiếm trong khu di chỉ suốt nhiều năm sau đó. Có 9 nền văn minh bị chôn vùi xếp chồng lên nhau tồn tại từ đầu thời kỳ đồ đồng đến thời kỳ đồ sắt đã được tìm thấy. Mỗi nền văn minh có một kết cục khác nhau: động đất, chiến tranh, một cuộc tái định cư hay sự gầy dựng mới.

Các nhà khảo cổ học cho rằng hai thành phố cổ thứ 6 và thứ 7 tại Hisarlik là những “ứng cử viên” sáng giá nhất cho thành Troy huyền thoại. To lớn và trù phú cùng với thành trì kiên cố bao xung quanh, thành phố thứ 6 giống với thành Troy của Homer nhưng nó lại có dấu hiệu sụp đổ vào năm 1300 TCN do động đất. Thành phố thứ 7 (1230 – 1190/80 TCN) lại mang đầy dấu tích của một cuộc vây hãm và bị phá hủy trong chiến tranh. Tuy nhiên, nó có vẻ không lớn như Homer mô tả. Nó cũng cho thấy nhiều người đã bị vây bắt và phải sống trong điều kiện thiếu thốn suốt một thời gian trước khi bị sát hại. Vẫn chưa rõ kẻ thù của thành Troy số 7 là người Mycenaean của Hy Lạp hay nhóm người Aegean (dựa trên việc phát hiện ra đầu mũi tên mang phong cách của người Aegean). Các cuộc khai quật tại khu di chỉ được tiếp tục đến tận đầu thế kỉ 21. Trong mỗi cuộc khai quật, mặc dù vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp nhưng nhiều manh mối đã được tiết lộ.

isarlik (Nguồn: Wikipedia)

Tại phía đông thành Troy, gần Boğazkale, Thổ Nhĩ Kì; các nhà khảo cổ đã phát hiện đống đổ nát của thủ đô Hattusa của đế chế Hittite, thuộc dân tộc Anatolia cổ đại. Trong đống đổ nát người ta phát hiện những tấm đất sét nung được chạm khắc chữ hình nêm (cuneiform script), nhưng tại thời điểm đó những kí tự này vẫn chưa được giải mã cho đến giữa thế kỉ thứ 20 các học giả mới phát hiện ngôn ngữ của Hittite thuộc thời kì đầu của hệ thống ngôn ngữ Ấn – Âu. Những tấm đất nung lưu lại những sự kiện lịch sử xảy ra trong giai đoạn cuối thời kỳ đồ đồng, đó là những hoạt động và đàm phán giữa hai cường quốc Hittite và Ahhiyawa. Ban đầu, các học giả còn băn khoăn về Ahhiyawa nhưng rất nhanh chóng sau đó họ xác định rằng đây có thể là người Achaean hoặc người Mycenaean của Hy Lạp. Từ thế kỉ 15 đến cuối thế kỉ 12 trước Công nguyên, người Mycenaean đã tham gia vào tất cả các hoạt động dọc bờ biển phía tây Anatolia, họ cùng với người dân thành Troy đã cùng liên kết chống lại người Hittite. Một bằng chứng quan trọng khác, các văn bản cổ còn nhắc đến một nước chư hầu nhỏ ở phía tây bắc Anatolia thường được gọi với cái tên Wilusa. Wilusa lập tức được xác định thực chất là một tên gọi khác của thành Troy. Những tấm đất nung tiếp tục cho thấy sự xuất hiện của các nhân vật trong sử thi Homer như Atreus,  Alexandros (Paris) và thậm chí có thể có cả Priam.

Đế chế Hittite (1350 -1300 trước Công nguyên) (Nguồn: Wikipedia)

Chúng ta có thể thấy bằng chứng người Hy Lạp trên lãnh thổ người Anatolia nhưng liệu cuộc chiến thành Troy của Homer có từng xảy ra? Đáng buồn thay, không có hoặc ít nhất là chưa có. Thời gian thành Troia số 7 bị tàn phá cùng với những dấu tích do chiến tranh để lại phù hợp với khoảng thời gian mô tả của Homer nhưng kẻ thù của họ có lẽ không phải là người Mycenaean. Tuy nhiên đồ gốm được tìm thấy của người Mycenaean lại có cùng niên đại với sự tồn tại của thành phố thứ 7. Những tấm đất nung cũng cho thấy thành Troy số 6 bị phá hủy bởi một trận động đất. Trong khi các học giả hiện đại cố gắng giải đáp những thắc mắc thì một loạt những sự kiện riêng biệt mà họ tìm thấy dẫn đến cho họ những giả thuyết khác. Một số học giả còn cho rằng chưa từng có cuộc chiến giữa người Mycenaean và Troy, thay vào đó người Mycenaean và dân Hittite cùng từng sinh sống trên mảnh đất thành Troy. Nằm ở trung tâm kinh tế, nối liền Địa Trung Hải và Biển Đen, thành Troy là một trong những đầu mối giao thông quốc tế quan trọng. Đế chế Mycenae của Hy Lạp nằm ở phía Tây, đế chế Hittite ở phía Đông, nền tảng cho sự phồn thịnh của thành Troy nằm ở tiền thuế của những người đi biển muốn vào biển Đen. Nó chắc hẳn là một phần thưởng quý giá cho bất cứ vị vua nào thèm khát quyền lực.

Tất cả những điều này đã tạo nên một bài ca được thể hiện bởi người hát rong, nhà thơ tài năng Homer. Liệu Chúng ta có thể xác thực về cuộc chiến thành Troy? Có lẽ không nhưng hàng loạt các sự kiện sẽ tạo nên nguồn cảm hứng cho chúng ta về một cuộc chiến bất hủ của nhân loại.

Hồ Duyê[email protected]/Theo ancient-origin