Sự tích rét nàng Bân

Rét nàng Bân là đợt rét cuối cùng của mùa đông xảy ra vào tháng 3 âm lịch ở miền Bắc Việt Nam, hay nói chung là cơn rét muộn, khi thời tiết đột nhiên trở lạnh ngay giữa những ngày nắng liên tiếp. Đằng sau tên gọi này là một câu chuyện cảm động và ý nghĩa…

Tục ngữ có câu: “Tháng Giêng rét đài, tháng hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân”. Tháng Giêng, tháng Hai thì đã rõ, là cái rét còn sót lại của năm cũ, mùa đông… Cây cối đâm chồi nẩy lộc, hoa mới chớm vào nụ, nắng lên hẳn sẽ bị héo tàn. Thế nhưng, đến tháng Ba, hà cớ chi lại còn rét thêm nữa?

Chắc hẳn phải có nguyên do, bởi vì dân gian vẫn cho rằng, trời đã làm gì, đã sinh ra cái gì, tất cả đều phải cân nhắc kỹ càng, không thể có chuyện bỗng dưng vô cớ được.

Truyền thuyết kể rằng, Nàng Bân là một cô gái hiền lành, đức độ, lại rất mực chịu thương chịu khó. Nàng đối xử với mọi người cũng thực chu đáo, tận tụy.

Tính tình ấy không cho phép nàng làm bất cứ việc gì đại khái qua loa. Từ rửa đôi đũa cái chén đến quét sân quét nhà cũng đều phải sạch sẽ tinh tươm. Đồ đạc xếp đặt phải thật gọn gàng, ngăn nắp. Cơm canh phải ngon, phải dẻo. Còn việc đồng áng thì từ cày cuốc đến nhặt cỏ, tát nước, rải phân… bao giờ cũng phải tỷ mỷ, cẩn thận. Đến khi cấy cây mạ xuống còn cẩn thận hơn nữa: cả trăm ngàn khóm đều ngay hàng thẳng lối, giống nhau như một.

Những việc quay tơ dệt sợi, may vá thêu thùa nàng làm có phần còn công phu khéo léo hơn. Từng sợi, từng sợi đều được trau chuốt kỹ lưỡng. Không để sót một đường kim, không thể thấy lỗi một mũi chỉ. Còn những họa tiết và hoa văn trang trí thì tựa như có bàn tay của tạo hóa đặt vào: vừa mềm mại, uyển chuyển lại vừa bóng bẩy, tinh tế…

Khắp trần gian có lẽ chưa thấy ai có thể làm được như nàng. Người ta, không nhiều thì ít, ai cũng có lúc vội vã, nôn nóng. Đặc biệt là khi công việc phải kéo dài và đơn điệu, thì sự vội vã, nôn nóng lại càng hay dễ xảy ra. Nhưng đối với nàng, sự kiên trì nhẫn nại đã thành bản tính…

Khi đến tuổi lấy chồng, nàng cũng về làm dâu như mọi người, nhưng tính tình vẫn như xưa. Tuy nhiên do cẩn thận, tỷ mỷ mà công việc của nàng khá chậm chạp.

Nàng lấy chồng vào đầu mùa đông, ngay sau khi công việc gặt hái vừa xong. Thấy chồng còn thiếu áo ấm, nên nàng bắt tay ngay vào việc quay tơ kéo sợi để chuẩn bị đan một chiếc áo thật ấm, thật đẹp cho chồng.

Những sợi tơ, sợi len của nàng vừa đều đặn lại vừa thực nuột nà óng ả. Rồi nàng đi tìm nhiều thứ vỏ cây, pha chế và nhuộm ra nhiều loại mầu khác nhau. Tiếp đến, nàng ngồi vẽ kiểu áo và các hình trang trí, họa tiết. Lật đi lật lại mãi, chỉ đến kho ưng ý nhất, nàng mới bắt tay ngồi đan.

Thời gian thấm thoát trôi đi, hiền lành và êm ả. Nhưng đối với nàng, thời gian dường như chẳng bao giờ tồn tại, ngày và đêm cũng chỉ thoáng qua, tựa như bóng câu… Tháng một tháng chạp đến rồi cũng qua đi lúc nào, nàng không để ý. Đối với nàng, công việc bao giờ cũng như chỉ vừa mới bắt đầu. Ấy thế mà ba tháng đã trôi qua…

Nàng Bân đan áo cho chồng

Đan ba tháng ròng mới được cổ tay.

Đối với nàng, chỉ có công việc và sự hoàn thành mỹ mãn công việc mới là thực sự quan trọng! Bởi vậy, ngay sau khi đan xong tay áo, nàng lại tiếp tục đan đến thân áo. Và thế rồi, ngày qua ngày, lại thấy nàng mê mải ngồi đan.

Mặc cho tháng Giêng tháng Hai đến rồi qua đi, mặc cho mưa dầm gió bấc và giá buốt, nàng cũng vẫn chăm chỉ, một lòng một dạ với công việc. Và cuối cùng, điều phải đến đã đến: đầu tháng Ba toàn bộ chiếc áo ấm cho chồng, nàng đã đan xong. Nhưng lúc ấy trời lại trở nắng, hết rét.

Nàng Bân rất buồn. Và thế là, thay vì niềm vui thì nàng đã ngồi bưng mặt khóc. Những tiếng khóc ai oán não nề…

Trị vì trên cõi thượng giới, bao nhiêu đời nay là Ngọc Hoàng Thượng đế, Ngài thường phải chăm lo đến nhiều công việc to lớn, nhưng cũng không quên lời cầu xin của những sinh linh bé nhỏ tội nghiệp.

Ngài đang ngồi, bỗng đâu nghe tiếng khóc của nàng Bân vọng tới, bèn cho gọi hai vị Nam Tào, Bắc Đẩu đến. Ngài phái hai vị điều tra cho rõ nội tình, rồi sau khi thấu hiểu, Ngài đã lệnh xuống cõi trần: mỗi năm, cứ đến đầu tháng Ba âm lịch, rét sẽ kéo dài thêm một vài ngày. Để những người phụ nữ giàu lòng vị tha như nàng Bân, nếu có đan áo cho chồng chậm, cũng sẽ được hài lòng. Bởi vì, đan áo xong, bao giờ cũng phải được mặc thử. Nhưng hai khanh nhớ, rét cũng chỉ vừa vừa và ngắn thôi nhé.

Nghe thấy thế, hai vị Nam Tào, Bắc Đẩu đứng lặng hồi lâu, tần ngần, nhưng rồi cũng mạnh bạo tâu lên:

– Muôn tâu Thượng đế. Nếu Thượng đế ban lệnh ra như vậy, e sẽ không có sự công bằng. Chẳng nhĩ chỉ vì một vài người mà để cho tất cả mọi người đều phải chịu rét thêm nữa hay sao? Chúng thần, do vậy, cũng sẽ khó bề cai quản.

Ngọc Hoàng vẫy tay cho hai vị ngồi xuống, ôn tồn nói:

– Ta biết. Ta biết… Nhưng ta cũng cân nhắc kỹ càng rồi. Lòng tốt và tính kiên trì, lẽ đương nhiên, bao giờ cũng phải được khuyến khích. Một người mẫu mực sẽ là tấm gương cho tất cả mọi người. Hẳn hai khanh còn nhớ, đã từng tâu lên với ta, bao nhiêu việc cẩu thả, dối trá, thậm chí xấu xa, mà người đời chẳng đã làm đấy ư? Ta quyết định như thế chỉnh là để nhắc nhở họ có lám gì thì cũng phải kiên trì, làm cho đến nơi đến chốn, chứ không được qua loa đại khái. Qua loa đại khái trong công việc lâu dần sẽ dẫn đến qua loa đại khái trong đối xử, rồi thẳng tay tàn nhẫn đối với nhau, chức chẳng nghĩ trước nghĩ sau gì… Ta quyết định như thế cũng là để thường xuyên nhắc nhở cho họ vậy.

Nghe thấy thế, hai vị Nam Tào, Bắc Đẩu đều cho là chí lý. Hai vị vội vàng đứng lên, rồi cúi đầu lạy tạ Ngọc Hoàng. Từ đó trở đi, hai vị thường xuyên đôn đốc các vị thần mưa gió và giá rét hàng năm thảy đều làm tròn nhiệm vụ. Từ đó thành lệ, hàng năm vào khoảng tháng Ba tuy mùa rét đã qua, mùa nóng đã tới nhưng có lúc tự nhiên rét lại mấy hôm, người ta gọi cái rét đó là rét nàng Bân.

Tục ngữ có câu: “Tháng Giêng rét đài, tháng hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân” là vì thế.

Theo KP