Cổ nhân có câu: “Tiểu bất nhẫn tắc loạn đại mưu” (Việc nhỏ không nhịn được thì sẽ làm hỏng việc lớn). Trong đối nhân xử thế nếu như có thể nhẫn nhục thì chính là biểu hiện của hàm dưỡng kín đáo và tấm lòng rộng lớn, nhìn xa trông rộng.
Thời Trung Quốc cổ đại, Việt Vương Câu Tiễn nằm gai nếm mật, chịu nhẫn nhục mà có thể phục quốc; Hàn Tín chịu nhục chui háng mà cuối cùng thành tựu đại nghiệp. Không ngừng cố gắng tu dưỡng phẩm đức cá nhân là một trong những đặc trưng nổi bật của văn hóa truyền thống nho gia. Khổng Tử từng nói: “Bách hạnh chi bản, nhẫn chi vi thượng” (Gốc của trăm cái nết, nhẫn là đứng đầu). Trong hết thảy sự nghiệp của đời người, đều rất cần kiềm chế và nhẫn nại.
“Tiểu bất nhẫn tắc loạn đại mưu” là một câu trong sách Luận ngữ của Khổng Tử. Nguyên văn câu này là: “Xảo ngôn loạn đức. Tiểu bất nhẫn tắc loạn đại mưu”, nghĩa là lời nói xảo trá làm rối loạn đạo đức, việc nhỏ không nhịn sẽ làm hỏng việc lớn. Trong lịch sử có rất nhiều câu chuyện kể về những nhân vật chịu nhẫn nhục mà không một chút oán hận so đo, cũng không khoa trương tài trí, nhờ thế mà tránh được tai ương họa hại.
Trương Nhĩ, Trần Dư: Nhẫn nhục chờ thời, thành tựu sự nghiệp
Trương Nhĩ và Trần Dư là hai danh sĩ của nước Ngụy. Sau khi nước Tần tiêu diệt nước Ngụy, Trương Nhĩ và Trần Dư thay tên đổi họ rồi đi đến huyện Trần kiếm sống bằng nghề canh giữ cổng làng. Một hôm, có một tiểu lại trong làng đi qua, cầm roi đánh Trần Dư. Trần Dư vừa định đứng lên chống trả thì Trương Nhĩ liền giẫm vào gót chân của Trần Dư, ngầm ý rằng hãy để hắn ta tiếp tục đánh.
Tiểu lại vừa đi khỏi, Trương Nhĩ liền kéo Trần Dư đến dưới gốc cây dâu và bảo: “Trước đây tôi đã nói với anh thế nào? Ngày hôm nay chỉ vì một cái nhục nhỏ bé mà không nhịn được, lẽ nào anh muốn chết trong tay tên tiểu lại đó sao?”.
Ngay lập tức Trần Dư hiểu ra khổ dụng tâm của Trương Nhĩ. Không lâu sau, Trương Nhĩ và Trần Dư đều được phong làm Thừa tướng. Lúc trước nếu như bọn họ không nhẫn nhịn mà tranh chấp với tiểu lại kia thì kết quả đã có thể hoàn toàn khác.
Hàn Kỳ khoan dung nhẫn nại, người người bội phục
Hàn Kỳ là tể tướng triều Bắc Tống, tính tình nồng hậu chất phác, lại có tấm lòng rộng lớn khoan dung. Ông từng nói: “Muốn thành việc lớn phải nhẫn việc nhỏ”.
Khi Hàn Kỳ đóng quân ở Định Châu, có một lần ông ngồi viết thơ vào buổi tối và gọi một binh sĩ cầm nến đứng bên cạnh để chiếu sáng. Binh sĩ này mải nhìn đi chỗ khác nên sơ suất làm cây nến bị nghiêng và cháy vào tóc của Hàn Kỳ, Hàn Kỳ lấy tay áo dập lửa rồi lại tiếp tục viết thơ.
Một lát sau, ông quay lại nhìn thì phát hiện ra người cầm nến bên cạnh đã được đổi thành người khác. Vì sợ viên quan chủ quản sẽ trách phạt binh sĩ kia nên ông vội vàng gọi viên chủ quản đến và bảo: “Không cần đổi người, anh ta hiện tại đã biết cách cầm nến rồi”. Từ đó về sau, quan binh trong quân đội ai nấy đều bội phục tấm lòng khoan dung độ lượng của Hàn Kỳ.
Lúc Hàn Kỳ lưu lại ở phủ Đại Danh, có người tặng ông hai chiếc chén ngọc vô cùng quý giá thuộc loại tuyệt phẩm trên đời. Hàn Kỳ vô cùng yêu thích đôi chén ngọc, mỗi khi có tiệc đãi khách, ông đều sai người sửa soạn một chiếc bàn phủ gấm rồi đặt đôi chén ngọc lên trên để mọi người cùng chiêm ngưỡng.
Một hôm, Hàn Kỳ mở tiệc thiết đãi các quan lại quản lý thủy vận. Khi đang chuẩn bị mang đôi chén ngọc ra để rót rượu mời khách thì đột nhiên một người đầy tớ không cẩn thận xô vào chiếc bàn khiến đôi chén ngọc rơi xuống đất vỡ tan. Khách khứa trong nhà thảy đều kinh hãi, còn người đầy tớ kia thì run rẩy phủ phục dưới đất chờ chịu phạt.
Hàn Kỳ sắc mặt không đổi, cười bảo các vị quan khách: “Bất luận là vật gì cũng đều có quy luật tồn vong”. Ông lại quay sang nói với người đầy tớ: “Ngươi là do sơ suất mà gây ra, cũng không phải cố ý, đâu phải là tội lỗi gì?”. Các vị quan khách trước sự khoan dung độ lượng của Hàn Kỳ đều bội phục mãi không thôi.
*****
Từ xưa đến nay, dù là nông dân hay trí thức, công nhân hay thương gia, người có thể làm nên nghiệp lớn đều là những người có tâm đại nhẫn. Nhẫn là phương pháp căn bản của đối nhân xử thế, là tinh hoa trong văn hóa đạo đức của con người.
Tuy nhiên, nếu một người không được tôi luyện qua những thăng trầm thử thách của cuộc đời, không dốc lòng tu dưỡng bản thân thì rất khó có được sự khoan dung độ lượng, cương nhu linh hoạt, vững vàng kiên định.
Trên con đường nhân sinh không quên tu tâm dưỡng tính, không ngừng rèn giũa chính mình, như vậy sẽ có thể làm được “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất”, tức là nghèo mà không hèn, giàu không tham, không bị khuất phục trước quyền thế).
Theo Đại Kỷ Nguyên