Trước khi người da trắng mang đến điều mà họ gọi là văn minh, nước Mỹ rộng rãi thảo nguyên, thoáng đãng bầu trời là vùng đất người da đỏ sinh sống. Những quan niệm về nhân sinh, thiên nhiên và vũ trụ của họ có lẽ sẽ phải khiến con người hiện đại suy ngẫm lại.
Luther Standing Bear (1868-1939), hay Ota Kte, là tù trưởng của bộ tộc Oglala Lakota nổi tiếng trong lịch sử Hoa Kỳ, và là tác giả, sử gia, giáo viên và triết gia người Mỹ bản địa. Oglala Lakota là một trong bảy tộc người Lakota, cùng với người Nakota và Dakota tạo nên Đại đế quốc Sioux. Ông được nhiều người xem như một mắt xích liên kết các nền văn hóa, được cả các thổ dân da đỏ bản địa và người những người Mỹ mới đến tôn trọng và ngưỡng mộ, và ông là một trong những nhà lãnh đạo Oglala Lakota nổi tiếng nhất. Ông cũng là một trong số ít những người sinh ra và lớn lên trong văn hoá truyền miệng của nền văn hóa cổ đại, viết nên những tài liệu lịch sử quan trọng của người Oglala Lakota và cả lịch sử bằng tiếng Anh.
Trong bài viết này, chúng tôi xét đến 10 trích dẫn từ Luther Standing Bear, mà có lẽ tất cả chúng ta đều sẽ học được nhiều điều từ đó. Các nhà tư tưởng như ông là những giá trị còn thiếu trong xã hội ngày nay.
1) Khen ngợi, nịnh hót, cử chỉ cường điệu và những lời khách sáo không phải là biểu hiện của phép lịch sự ở Lakota. Cách cư xử quá đà được cho là không chân thật, nếu một người nói chuyện liên tục sẽ bị coi là thô lỗ và không biết suy nghĩ. Các cuộc hội thoại cũng không bao giờ bắt đầu ngay lập tức, hoặc theo khuynh hướng vội vã.
2) Trẻ em được dạy rằng phép lịch sự thực sự được nhìn nhận qua các hành động thay vì lời nói. Chúng không bao giờ được phép đi ngang giữa ngọn lửa và người lớn tuổi hay khách khứa, lên tiếng trong khi người khác đang nói, hoặc trêu chọc những người tàn tật, dị dạng. Nếu một đứa trẻ vô tình làm như vậy, phụ huynh của đứa trẻ đó sẽ lập tức trầm giọng chỉnh đốn lại ngay.
3) Sự im lặng rất có ý nghĩa với người Lakota, và việc tạo ra một khoảng lặng trước khi nói chuyện thể hiện phép lịch sự và tôn trọng quy tắc ‘nghĩ trước khi nói’… Giữa nỗi buồn, bệnh tật, cái chết hoặc sự bất hạnh của bất kỳ giống loài nào, và trong sự hiện diện của một nhân vật vĩ đại, uy quyền, thì im lặng chính là dấu hiệu của sự tôn trọng … Tuân thủ quá nghiêm cách hành xử đúng đắn này chính là lý do vì sao họ bị hiểu lầm là người khắc kỷ. Họ bị đánh giá là ngu ngốc, đần độn, thờ ơ và không cảm xúc.
4) Chúng tôi không nghĩ những vùng đồng bằng rộng lớn, những ngọn đồi đẹp đẽ, những con suối quanh co phức tạp, là ‘hoang dã’. Chỉ với người da trắng, thiên nhiên mới là ‘hoang dã’; chỉ với người da trắng, thiên nhiên mới bị những động vật ‘hoang dã’ và người ‘man rợ’ quấy phá. Đối với chúng tôi thiên nhiên thật hiền lành. Trái đất hào phóng và bao bọc chúng tôi bởi các phước lành của Sự Bí Ẩn Vĩ Đại.
5) Với tất cả các sinh vật trên trái đất, trời và nước là nguyên tắc thực tế và tích cực. Trong thế giới động vật và chim chóc tồn tại thứ tình cảm anh em gắn kết giữ cho người Lakota luôn được an toàn trong thế giới đó. Tình cảm đó dường như còn khiến một số người Lakota có thể nói chuyện được với những người bạn lông vũ của mình.
6) Khái niệm về cuộc sống và các mối quan hệ đã được nhân hóa và ban cho Lakota một tình yêu lâu dài. Niềm vui và sự bí ẩn của cuộc sống lấp đầy bản thể của họ; ban cho họ sự tôn kính đối với mọi sự sống; và làm cho mọi sự vật tồn tại trên đời đều trở nên bình đẳng.
7) Chạm vào mặt đất tốt cho da, nên những người già thích bỏ giày và đi bộ với đôi chân trần trên nền đất thiêng liêng… Người da đỏ cổ xưa vẫn đứng vững trên mặt đất thay vì tự nâng mình lên xa rời những quyền năng ban tặng sự sống của mặt đất. Đối với họ, ngồi hoặc nằm trên mặt đất là để suy nghĩ và cảm nhận sâu sắc hơn. Họ có thể thấy rõ hơn về những bí ẩn của cuộc sống và trở nên gần gũi hơn với những giống loài khác.
8) Tất cả mọi thứ đều gắn với bản chất của nó, chỉ khác với chúng ta về mặt hình thức. Kiến thức luôn tồn tại trong mọi sự vật. Thế giới là một thư viện và sách của nó là đá, lá, cỏ, suối, chim chóc và thú vật, và cũng như chúng ta, cùng gánh chịu những cơn bão và hưởng thụ phước lành từ trái đất. Chúng ta học được cách cảm nhận vẻ đẹp, điều mà chỉ có những người sống cùng thiên nhiên mới có thể học được. Chúng ta không bao giờ oán hận các cơn bão, gió mạnh, sương giá hay những hạt tuyết. Như vậy chỉ làm tăng thêm mặt vô ích của con người, vì vậy khi bất cứ điều gì xảy đến, chúng tôi sẽ điều chỉnh chính mình, có thể dùng nhiều sức lực hay nỗ lực hơn nữa nếu cần thiết, mà không hề phàn nàn.
9) … Người Lakota cổ xưa rất khôn ngoan. Họ biết trái tim của người ta khi bị tách khỏi tự nhiên, sẽ trở nên lạnh lùng; họ hiểu rằng thiếu tôn trọng những vật thể sống và đang phát triển khác sẽ sớm dẫn đến sự thiếu tôn trọng dành cho con người. Vì vậy, họ luôn để con cái mình được hòa nhập với sự dịu dàng của tự nhiên.
10) Nền văn minh đã ùa đến với tôi… nhưng nó chẳng ảnh hưởng gì đến tình yêu chân lý, lòng trung thực và sự hào phóng của tôi.
>>> New Zealand: Tù trưởng tộc người Maori khởi kiện Giang Trạch Dân
>>> Thổ dân da đỏ và những câu nói đáng suy ngẫm về cuộc sống loài người
Hồng Liên, theo AC