Đinh Tiên Hoàng (924 – 979), tên húy là Đinh Bộ Lĩnh, là người có công đánh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, sáng lập triều đại nhà Đinh. Ông tại vị 12 năm thì bị sát hại, nguyên nhân cái chết của ông vẫn còn nhiều tranh cãi.
Theo chính sử thì Đinh Tiên Hoàng có con trưởng là Đinh Liễn, nhưng ông lại lập con út Hạng Lang làm Thái tử. Vì vậy đầu năm Kỷ Mão 979, Đinh Liễn tức giận sai người giết Hạng Lang. Tháng 11 (âm lịch) năm đó, một viên quan là Đỗ Thích, mơ thấy sao rơi vào miệng, tưởng là điềm báo được làm vua nên đã giết chết cả Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn. Đinh Tiên Hoàng làm vua được 12 năm, thọ 56 tuổi. Ông được táng ở sơn lăng Trường Yên, kinh đô Hoa Lư.
Tuy nhiên theo một số nhà nghiên cứu, thì Đỗ Thích không phải là thủ phạm giết vua. Đỗ Thích chỉ là một viên hoạn quan, chức nhỏ, sức mọn, không hề có uy tín hay vây cánh. So với Đỗ Thích, trong triều có các bạn của vua Đinh như Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Lưu Cơ… đều nắm trọng quyền, đủ cả văn lẫn võ. Vì vậy Đỗ Thích không thể mơ tưởng việc sẽ khuất phục được các đại thần nhà Đinh để ngồi yên trên ngai vàng.
Chính vì vậy, xung quanh vụ án giết vua Đinh Tiên Hoàng, đã có rất nhiều giả thiết được đưa ra, xoay quanh những việc tranh đoạt quyền lực trong triều đình lúc bấy giờ. Đồng thời, cũng có khá nhiều lời tiên tri được lưu truyền trong dân gian về vụ án này. Mặc dù không thể khẳng định được những lời tiên tri này là lời người sau đưa ra nhằm phủ một lớp màn lên vụ án hay không, nhưng âu đây cũng là những chi tiết đáng để tham khảo.
Duyên kỳ ngộ giữa Đinh Bộ Lĩnh với sư trụ trì chùa Giao Thủy
Chùa Giao Thủy chính là chùa Cổ Lễ, Nam Định ngày nay. Nơi đây thuở còn trẻ Đinh Bộ Lĩnh đã gặp sư trụ trì chùa Giao Thủy, và nhà sư đã có lời tiên đoán trước về số phận của ông.
Sách “Đại Việt sử ký tiền biên” có ghi chép rằng: “Khi vua còn hàn vi, thường đánh cá ở sông Giao Thủy, kéo lưới được viên ngọc khuê to nhưng va vào mũi thuyền, sứt mất một góc. Đêm ấy vào ngủ nhờ ở chùa Giao Thuỷ, giấu ngọc ở dưới đáy giỏ cá, đợi sáng ra chợ bán cá. Bấy giờ vua đang ngủ say, trong giỏ có ánh sáng lạ, nhà sư chùa ấy gọi dậy hỏi duyên cớ, vua nói thực và lấy ngọc khuê cho xem. Sư than rằng: “Anh ngày sau phú quý không thể nói hết, chỉ tiếc phúc không được dài”.
Lời sấm đoán trước vụ mưu sát vua Đinh Tiên Hoàng
Dân gian cũng lưu truyền rằng, vào năm 974, tức 5 năm trước khi xảy ra vụ án mưu sát Đinh Tiên Hoàng, đã xuất hiện lời sấm rằng:
Đỗ Thích thí Đinh Đinh; Lê gia xuất Thánh minh
Cạnh đầu đa hoành nhi; Đạo lộ tuyệt nhân hành.
Thập nhị xưng đại vương; Thập ác vô nhất thiện
Thập bát tử đăng tiên; Kế đô nhị thập thiên.
Có nghĩa là:
Đỗ Thích giết hai Đinh; Nhà Lê nổi thánh minh,
Tranh nhau nhiều hoành nhi; Đường sá người vắng tanh.
Mười hai xưng đại vương; Toàn ác không một thiện,
Mười tám con lên tiên; Sao kế đô hai chục ngày.
Lời sấm này nói về việc Đỗ Thích mưu sát hai cha con Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn (Đỗ Thích thí Đinh Đinh), đồng thời nói một người họ Lê sẽ xưng Đại Vương, sau này ứng với Lê Hoàn.
Tiên đoán của một đạo sĩ về Dương Vân Nga
Sau khi Đinh Bộ Lĩnh bị sát hại, con trai là Đinh Toàn mới 6 tuổi còn nhỏ chưa thể lo được việc nước, vì thế Lê Hoàn làm nhiếp chính xưng là Phó Vương.
Lúc này nhà Tống đã đập tan các cát cứ trong nước, thống nhất Trung Hoa, quân Tống ở phía Bắc nhân cơ hội vua Đinh mới mất nên lăm le đem quân tiến đánh Đại Cồ Việt.
Trước tình thế cấp bách, cần có người thống nhất các lực lượng chuẩn bị chống giặc, Thái hậu Dương Vân Nga khoác áo long bào cho Lê Hoàn để ông lên ngôi vua. Lê Hoàn sau khi lên ngôi cũng lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu. Điều này khiến các sử gia nghi ngờ Lê Hoàn và Dương Vân Nga có thể tham gia vào việc mưu sát Đinh Tiên Hoàng.
Trong dân gian lưu truyền câu chuyện rằng, khi Dương Vân Nga mới sinh ra thường hay khóc, có một đạo sĩ đi qua thấy đứa bé khóc mãi không thôi, liền đến xem và nói rằng:
Nín đi thôi, nín đi thôi!
Một vai gánh vác cả đôi sơn hà.
Đạo sĩ nói xong thì đứa bé cũng nín khóc. Câu nói của vị đạo sĩ đã ứng nghiệm khi sau này Dương Vân Nga lấy cả hai vua Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Dù Dương Vân Nga có tham gia mưu sát Đinh Tiên Hoàng không, thì phải chăng đó cũng là số mệnh?
Nhìn nhận lại sự kiện vua Đinh Tiên Hoàng bị mưu sát
Sử thần Ngô Sĩ Liên bình luận rằng:
“Đế vương dấy nghiệp không ai không nhờ ở trời. Nhưng thánh nhân không cậy có mệnh trời mà làm hết phận sự của mình. Việc đã thành, lại càng lo nghĩ đề phòng. Sửa sang lễ nhạc hình án chính sự là để phòng giữ lòng người. Đặt nhiều lần cửa, đánh hiệu canh là đề phòng kẻ hung bạo.
Bởi vì lòng dục không cùng, việc đời không bến, không thể không đề phòng trước… Cho nên Tiên Hoàng không được trọn đời là do chưa làm hết việc người, không phải mệnh trời không giúp. Cũng vì vua không giữ được trọn đời khiến cho cái thuyết sấm đồ đắc thắng, đời sau không thể không bị mê hoặc vì điều đó”.
Cũng giống như trường hợp bà Nguyễn Thị Lộ, vợ lẽ của Nguyễn Trãi, bị những kẻ hãm hại vu oan là con rắn mẹ của đàn rắn con mà cụ Nguyễn Phi Khanh, cha Nguyễn Trãi lỡ phát cỏ chết; rất có thể những câu chuyện dân gian về Đinh Tiên Hoàng là do những người hãm hại ông đặt ra nhằm hợp thức hóa việc giết hại vua.
Mặc dù vụ án Nguyễn Trãi cũng có khá nhiều lời tiên tri hợp lý hơn, đáng để tham khảo, nhưng ở thời hiện đại này, chúng ta không thể quay ngược thời gian để xét xem đâu mới là lời tiên tri thực sự.
Quay lại nhìn nhận sự kiện vua Đinh bị mưu sát dưới góc độ lịch sử, một số nhà nghiên cứu cho rằng việc Lê Hoàn làm Phó vương khi Đinh Toàn lên ngôi, cấm cố họ Đinh cùng với việc các trung thần Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Phạm Hạp khởi binh chống Lê Hoàn có thể là những biểu hiện cho thấy mưu đồ thoán đoạt của Lê Hoàn. Ngày nay, số đền thờ các trung thần này rất nhiều so với vài đền thờ Lê Hoàn và thái hậu họ Dương.
Các nhà nghiên cứu có đặt giả thiết là hành động của Lê Hoàn có sự trợ giúp của Dương Vân Nga. Trong bối cảnh cung đình của nhà Đinh lúc ấy có 3 hoàng tử, trưởng là Liễn, thứ là Toàn, út là Hạng Lang. Liễn là con trưởng, có nhiều công lao; Hạng Lang lại được vua yêu nên đã lập làm thái tử dù mới lên 4 tuổi, khó có thể bộc lộ những phẩm chất cao siêu hơn Đinh Liễn. Tiên Hoàng lại có những 5 hoàng hậu; có thể đã xảy ra cuộc đua ganh giữa 5 hoàng hậu về tương lai của ngôi thái tử.
Trong cuộc đua ganh này, Dương hậu đã chọn Lê Hoàn làm chỗ dựa. Sau sự kiện Đinh Liễn giết Hạng Lang, Đinh Tiên Hoàng không xử phạt Đinh Liễn mà vẫn dự định để Liễn nối nghiệp. Có thể điều này làm phật ý Dương hậu khi bà cho rằng trước đã đặt Hạng Lang trên Liễn thì nay Liễn cũng phải ở dưới Toàn; và Dương Hậu đã cùng Lê Hoàn hành động.
Theo lý giải của một số nhà nghiên cứu, một trong những nguyên nhân khiến nhà Tống phát binh xâm lược Đại Cồ Việt chính là do Đinh Liễn, người đã đi lại với nhà Tống và được chính vua Tống phong chức, bị hại. Việc phong Liễn cho thấy nhà Tống thừa nhận ngôi vị của Liễn. Với danh nghĩa trừng trị kẻ phản nghịch, nhà Tống phát binh. Việc Lê Hoàn thành công trong cuộc kháng chiến chống Tống có thể đã khiến nhân dân tha thứ cho ông.
Các nhà nghiên cứu cũng đặt giả thiết Đỗ Thích chỉ là người vô tình có mặt ở hiện trường sau khi cha con vua Đinh bị hại (vì là quan nội thị) và lúc bấy giờ ông không thể thanh minh mình vô tội lúc nhiều người ập tới. Ông vội vã chạy trốn và bị bắt chém sau 3 ngày, trở thành nạn nhân trong mưu đồ của Lê Hoàn và Dương hậu.
Tác giả Lê Văn Siêu trong sách “Việt Nam văn minh sử” nêu ra một giả thiết khác:
Trong cuộc chiến cung đình giữa các hoàng hậu, bà mẹ Hạng Lang đã chọn Nguyễn Bặc làm vây cánh. Khi Hạng Lang bị giết mà thủ phạm Đinh Liễn không bị trừng trị, bà nảy ý định trả hận và đã cùng Nguyễn Bặc dùng Đỗ Thích ra tay. Sau đó Nguyễn Bặc theo lệnh của bà bắt giết Thích để “diệt khẩu”.
Tuy nhiên, giả thiết này còn có những điểm không thoả đáng. Nguyễn Bặc là bạn “chí cốt” của Tiên Hoàng từ nhỏ. Quan hệ giữa ông và Tiên Hoàng rất gần, quan điểm cho rằng ông nảy ý định phản Tiên Hoàng là hơi gượng ép. Dù ông có bụng “thờ” Hạng Lang chứ không “thờ” Liễn (chọn chủ tương lai) thì cũng chỉ giết Liễn chứ không thể giết luôn cả Tiên Hoàng. Thứ nữa, nếu Nguyễn Bặc bày đặt sai Đỗ Thích giết cha con vua Đinh thì sau khi Thích hành sự xong, ông phải lập tức “đón lõng” bắt Thích ngay và chém tức khắc, không thể để trốn tránh tới 3 ngày, vì nhỡ trốn tránh lọt vào tay người khác lại khai ra ông, như vậy ông sẽ bị lộ là chủ mưu.
Cũng tác giả Lê Văn Siêu trong sách “Việt Nam văn minh sử” nêu ra thêm một giả thiết nữa:
Đỗ Thích là “gian tế” của nhà Tống, giết cha con vua Đinh để làm rối triều đình và cho nhà Tống thừa cơ mang quân sang đánh chiếm. Vì Trung Hoa là nước lớn nên phía Đại Cồ Việt dù có biết, cũng không dám “làm to chuyện” gian tế đó, chỉ dồn sức đánh trả sau này.
Giả thiết này kém thuyết phục nhất. Cha con vua Đinh bị giết tháng 10 năm 979. Lê Hoàn lên thay ngôi nhà Đinh tháng 7 năm 980, hơn nửa năm sau (sau khi đã dẹp các trung thần nhà Đinh). Nhà Tống mãi tháng 3 năm 981 mới mang quân sang, tức là gần 1 năm rưỡi sau khi cha con vua Đinh bị hại. Nếu nhà Tống rắp tâm hại cha con vua Đinh để đánh chiếm thì phải sắp sẵn quân, chờ khi được tin “Đã giết được Giao Chỉ quận vương” là vượt biên giới ngay để người Nam bị “sét đánh không kịp bưng tai” thì mới chiếm được.
Sự thực là tin vua Đinh bị hại đến khá muộn. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, cha con vua Đinh bị hại từ tháng 10 năm 979, tới tận tháng 6 năm 980, Tri Ung châu nhà Tống là Hầu Nhân Bảo mới dâng biểu lên Tống Thái Tông tâu nên đánh Giao Chỉ và từ tháng 7 năm đó vua Tống mới bắt đầu động binh.
Tới khi Lê Hoàn đã lên ngôi (tháng 7/980), nghe tin nhà Tống động binh và đưa thư dụ hàng, tới tháng 10 năm đó vẫn thác xưng danh của Đinh Toàn xin nối ngôi vua cha Tiên Hoàng để gửi thư sang vua Tống nhằm hoãn binh. Nhà Tống khi đó vẫn dè dặt dùng “lễ” để chiêu dụ trước.
Nếu nhà Tống chủ mưu và chưa muốn dùng binh, ít ra cũng động binh sớm để áp sát biên giới, uy hiếp rồi sai sứ sang doạ để Giao Chỉ quy phục. Sự thực là nhà Tống động binh muộn và ra quân cũng muộn, đủ thời gian cho Lê Hoàn dẹp xong nội loạn, giữ vững nhân tâm và chuẩn bị đón đánh thắng lợi.
Dẫu rằng câu chuyện về vụ án giết hại vua Đinh vẫn chưa ngã ngũ, người sau vẫn phải suy tư nhiều lắm trước câu thơ:
Nghĩ hiềm phúc hậu chẳng dài,
Vắn dài có số tượng trời đã chia.
Theo Trithucvn