Câu nói: “Hy vọng một lúc nào đó Singapore sẽ phát triển giống như Sài Gòn” của nguyên thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu trong thập niên 60, làm ta hình dung được phần nào sự phát triển của Sài Gòn ở thời là “Hòn ngọc Viễn Đông”. Phải chăng những kiến trúc xưa của Sài Gòn đã làm nên vẻ đẹp độc đáo một thời?
Cách đây không lâu, chúng ta lại nghe rằng: “Sự hứng thú của chúng tôi với Sài Gòn sẽ giảm đi nhiều nếu thành phố không gìn giữ được những công trình kiến trúc cũ. Nếu điều đó xảy ra, có thể chúng tôi sẽ đến Bangkok thay vì lựa chọn Sài Gòn…”– trong bài viết của nữ tác giả Marianne Brown trên trang Total Travel của Úc.
Việc xâm phạm những di tích kiến trúc không chỉ là chuyện phá hủy, mà còn là xây dựng những thứ không phù hợp chung quanh. Điều đó dẫn đến những suy nghĩ như: Hóa ra những di tích thân quen nơi ta sống liệu chỉ dành riêng cho cư dân nơi đó? Rồi cuộc chiến bảo tồn những di tích văn hóa nơi đó liệu chỉ phụ thuộc vào giới chức trách?… Câu trả lời thuộc về mỗi chúng ta đơn giản bằng việc cất tiếng bảo vệ những di sản này.
Nhà hát lớn Sài Gòn
Nhà hát lớn Sài gòn được xây dựng từ năm 1898, do KTS Ferret thiết kế, tọa lạc trên đường Catinat (Đồng Khởi ngày nay) bên cạnh là hai khách sạn Caravelle và Continental. Đây là công trình văn hóa tốn kém bậc nhất ở Sài Gòn thời Pháp thuộc. Bố cục nhà hát được dựng theo nhà hát kịch Opéra ở Paris, với phòng khán giả rộng, sân khấu lớn. Ngoài ra, còn có tầng hầm, mái gãy dạng Mansart.
Mặt tiền của nhà hát được trang trí nhiều phù điêu được đặt từ Pháp, trong đó, nổi bật là 2 tượng nữ thần ở cửa và nhóm các thiên thần dạo nhạc trên đỉnh. Thiết kế nội thất nhà hát hiện đại với đầy đủ thiết bị âm thanh và ánh sáng. Ngoài tầng trệt, nhà hát còn có 2 tầng lầu với những dãy ghế được bố trí theo hình chữ U hướng về sân khấu chính. Hiện nay, Nhà hát thành phố Hồ Chí Minh là nơi tổ chức biểu diễn sân khấu chuyên nghiệp như: biểu diễn kịch nói, cải lương, ca nhạc, múa ba lê, dân tộc, opera cho tất cả các đoàn nghệ thuật trong và ngoài nước.
Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn
Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn được xây dựng từ năm 1877 đến năm 1880 có chiều rộng 35m, chiều dài 93m, do KTS Bonard người Pháp thiết kế, mô phỏng nhà thờ Notre Dame của Paris, nhưng nhỏ hơn và thuộc loại đẹp nhất trong số các nhà thờ ở các nước thuộc địa Pháp thời đó. Tường nhà thờ được xây bằng gạch trần màu nâu đỏ nhập từ Marseille sang. Năm 1895, nhà thờ xây thêm hai tháp chuông, mỗi tháp cao 57,6m và hai tháp có 6 chuông đồng lớn nặng 25.850 tấn – hiện nay là bộ chuông lớn nhất Việt Nam.
Ðứng trước nhà thờ là tượng Ðức mẹ Hòa Bình bằng cẩm thạch Ý, cao 4,2m, nặng 8,5 tấn làm tại Rome được dựng vào năm 1959. Ngày 8/12/1959, Tòa thánh Vatican đã có quyết định nâng nơi đây lên hàng Vương cung Thánh đường (Basilique). Hàng ngày, nhà thờ có nhiều giờ lễ khác nhau. Đặc biệt, ngày Chủ Nhật vào lúc 9h30 có lễ dành cho người nước ngoài.
Bưu điện Trung Tâm Sài Gòn
Khác với các công trình kiến trúc đậm nét Pháp ở trên, Bưu điện Trung Tâm Sài Gòn có nhiều đặc trưng của phong cách kiến trúc tổng hợp Âu- Á, được xây dựng từ 1886 đến năm 1891, do KTS Villedieu thiết kế. Tòa nhà đồ sộ này tọa lạc trên gò đất cao bên hông nhà thờ Đức Bà, phía sau là đường Paul Blanchy (Hai Bà Trưng ngày nay).
Mặt tiền của bưu điện được trang trí những bảng tên một số danh nhân Pháp như Laplace, Voltaire, Arage… cùng những họa tiết sinh động. Trên vòng cung ngôi nhà có chiếc đồng hồ lớn. Bước chân vào phía trên trong, du khách sẽ thấy hai bên tường cao là hai bản đồ lịch sử của Sài Gòn, các kiến trúc gothic và hơn 35 quầy phục vụ khách hàng. Ngoài ra, còn có các quầy bán đồ lưu niệm với các sản phẩm handmade đậm nét Việt.
Tòa đô chính Sài Gòn
Tòa đô chính Sài Gòn được xây dựng từ năm 1898 đến năm 1909, do KTS Gardès thiết kế dựa theo mô-tip lầu chuông ở miền Bắc nước Pháp. Thời Pháp thuộc, nơi đây có các tên gọi là dinh Xã Tây, dinh Đốc Lý, rồi Tòa thị sảnh, là trụ sở làm việc của Hội đồng thành phố. Từ năm 1954 – 1975, gọi là Tòa đô chính Sài Gòn. Sau 30/4/1975 cho đến nay là trụ sở của UBND TP.HCM.
Cấu trúc của tòa nhà khá đơn giản với phần chính giữa là tháp nhọn nhô cao, hai bên có hai tầng mái cân đối. Mặt tiền của toà nhà có 3 bức tượng đắp nổi. Đó là tượng một phụ nữ khoẻ mạnh và một đứa bé đang chế ngự bầy thú dữ ở giữa. Hai phụ nữ khác trong tư thế cầm gươm ở hai bên trái, phải.
Dinh Độc Lập
Dinh Độc Lập trước đây là Dinh Norodom được khởi công ngày 23/2/1868 do KTS Hermite phác thảo, đến năm 1871 thì hoàn thành. Công trình bao gồm một dinh thự lớn với mặt tiền rộng 80m, bên trong có phòng khách sức chứa 800 người, và một khuôn viên rộng 12ha với nhiều mảng xanh. Phần lớn vật liệu xây dựng được chở từ Pháp sang.
Năm 1962, sau cuộc đảo chính, dinh mới được xây lại trên nền đất cũ theo đồ án thiết kế của KTS Ngô Viết Thụ. Ngày nay, Dinh Độc Lập là điểm đến của nhiều du khách.
Việt Nam Quốc Tự
Ngày 26/4/1964, Việt Nam Quốc Tự được khởi công dưới sự giám sát của KTS Ngô Viết Thụ. Chùa được xây dựng với một ngôi tháp 7 tầng mái cong, chạm trổ tinh vi trong không gian thiên nhiên rộng rãi, với các cảnh quan đặc sắc hài hòa mang đậm bản sắc phong cách kiến trúc Việt Nam. Đến nay, chùa Việt Nam Quốc Tự vẫn là điểm lui tới của các tín đồ Phật giáo xa gần và đông đảo các du khách khi đến Sài Gòn.
Chợ Bến Thành
Chợ Bến Thành do hãng thầu Brossard et Maupin khởi công xây dựng từ năm 1912 đến tháng 3/1914. Sau khi hoàn thành, người dân gọi là chợ Mới hay chợ Sài Gòn để phân biệt chợ cũ. Sau năm 1957, chợ đổi tên như hiện nay. Đất xây chợ, vốn là một cái ao sình lầy, gọi là ao Bồ Rệt (Marais Boresse), được người Pháp cho lấp đi.
Khuôn viên chợ quy hoạch bốn mặt bởi bốn con đường. Mặt tiền (Quảng trường Quách Thị Trang ngày nay) là Place Cuniac, đặt theo viên Thị trưởng thành phố Sài Gòn (Xã Tây) Cuniac, người đã đề ra việc lấp ao. Mặt bắc chợ là Rue d’Espagne (đường Lê Thánh Tôn ngày nay), phía đông là Rue Viénot (đường Phan Bội Châu ngày nay), và phía tây là Rue Schroeder (đường Phan Châu Trinh ngày nay). Hiện chợ có hơn 3.000 sạp hàng, bán sỉ, lẻ từ thực phẩm, vật dụng hàng ngày đến hàng xa xỉ phẩm. Chợ bắt đầu hoạt động từ 4h sáng và đóng cửa vào lúc 18h hàng ngày. Hàng năm, chợ đón tiếp hàng triệu lượt du khách.
Dinh Thượng Thơ Sài Gòn
Trụ sở của Sở Thông tin – Truyền thông và Công thương do người Pháp xây vào những năm 1860, trước đây là Nha giám đốc Nội vụ (người dân gọi là Dinh Thượng thơ), có vai trò điều hành trực tiếp về các vấn đề dân sự, tư pháp và tài chính của thuộc địa. Về mặt chính quyền lúc bấy giờ, toà nhà có vai trò quan trọng chỉ sau Dinh Norodom (phiên bản trước của Dinh Thống Nhất ngày nay).
Công trình được xây theo kiến trúc thuộc địa Pháp, gồm một dãy nhà chính giữa xoay ra đường Lý Tự Trọng, nối với hai dãy nhà hai bên tạo thành hình chữ U ôm lấy khoảng sân ở giữa. Bên trong có bốn cầu thang gỗ dẫn lên tầng trên, nằm gần cổng ra vào và hai góc của tòa nhà.
Tính từ lúc được nâng cấp lần cuối (năm 1890) đến nay đã gần 130 năm, song tòa nhà vẫn giữ được hai chiếc cổng sắt được thiết kế tinh xảo và lối vào lát đá xanh. Nếu tính về lịch sử khi mới được xây dựng lần đầu thì công trình này đã gần 160 tuổi.
Bảo tàng lịch sử Việt nam
Ngày 28/11/1927, bảo tàng lịch sử Việt nam được xây dựng theo thiết kế của KTS Delaval, theo lối kiến trúc “Đông Dương cách tân”, gồm 18 phòng trưng bày; phần giữa bảo tàng có một khối bát giác có 2 nóc mái lợp ngói ống, gắn vật trang trí hình phụng, hình rồng cách điệu; trên cùng là 4 quả cầu nhỏ dần và đặt chồng lên nhau, hiện là nơi bảo tồn và trưng bày gần 32.000 hiện vật quý được sưu tầm trong và ngoài nước.
Theo Diachi