Người ta thường nói “Hoạn nạn kiến nhân tâm”, nghĩa là trong hoạn nạn mới thấy rõ lòng người. Tuy rằng thời Tam Quốc quần hùng tranh bá, chiến tranh liên miên nhưng đó cũng là thời kỳ thể hiện trọn vẹn chữ “Nghĩa” lưu lại cho hậu thế. Chữ “Nghĩa” trong Tam Quốc chủ yếu thể hiện ở Lưu Bị, Quan Vũ, Trương Phi, nhất là Nhân Nghĩa của Lưu Bị.
Lúc đem quân đi cứu Từ Châu, Triệu Tử Long có hỏi Lưu Bị: “Viên Thiệu, Viên Thuật ngôi vững mười mấy vạn đại quân chỉ là để nhìn nhau, không muốn phát binh ứng cứu Từ Châu. Chủ Công không đến 2000 quân, tướng chỉ có Quan, Trương, Triệu, vậy tại sao dám đối đầu với Tào Tháo?”
Lưu Bị trả lời: “Thiên hạ hiện nay tất cả anh hùng hào kiệt chỉ dựa vào binh mã để xưng bá một phương, nhưng Lưu Bị ta binh mã kém xa bọn họ rất nhiều, nhưng ta có 2 thứ mà bọn họ không hề có. Thứ nhất ta lấy nhân nghĩa để làm gốc lập thân, giữ đạo làm người, bởi vì thiên hạ đại loạn trước tiên bởi lòng người lầm lạc, muốn trị được thời loạn phải lấy được lòng người. Ta nhất quyết lấy nhân chống bất nhân, lấy nghĩa chống bất nghĩa….”
Như thế có thể thấy rõ nhân nghĩa của Lưu Bị còn sánh hơn 10 vạn đại quân, đây không phải là điều ai muốn cũng có thể làm được mà phải trải qua quá trình nghiêm khắc tu dưỡng bản thân thì mới có thể đạt đến.
Trong lúc triều đình nhà Hán bị gian tặc thâu tóm thì những chư hầu có thực lực đều đã chiếm cứ một phương xưng hùng xưng bá, còn Lưu Bị lại không có nơi đi chốn về. Nhưng khi Đào Khiêm 3 lần nhường Từ Châu, Lưu Bị vẫn nhất quyết không nhận. Không những người khác mà ngay cả Quan Vũ cũng nói: “Bản thân chúng ta luôn luôn phiêu dạt bất định, nếu như có được Từ Châu xem như có được một chỗ cố định dừng chân, trước có thể lo đại sự, sau có thể giữ bình an.”
Nhưng cái nhân nghĩa của Lưu Bị đã vượt xa nhận thức của người thường, dù món hời có lớn đến mấy hay người ta đã dâng tặng thì ông cũng luôn không vi phạm nguyên tắc của mình.
Sau này Đào Khiêm bệnh nguy kịch, trước khi qua đời đã lấy tay chỉ vào tim rồi chết – Ý là tâm nguyện cuối cùng của ông là xin Lưu Bị tiếp quản Từ Châu. Sau khi an táng Đào Khiêm, quân sỹ Từ Chầu cũng xin Lưu Bị tiếp nhận bài ấn, nhưng Lưu Bị vẫn chối từ. Cuối cùng đến khi bách tính Từ Châu khóc bái xin Lưu Bị nắm quyền cai quản Từ Châu thì lúc đó Lưu Bị mới tiếp nhận. Cái “Nghĩa” của Lưu Bị thì người bình thường không thể nào làm nổi.
Khi quân của Lữ Bố thua trận đến nương nhờ thành Từ Châu, 2 huynh đệ Quan Vũ và Trương Phi lo ngại Lữ Bố sẽ lợi dụng chiếm Từ Châu, Lưu bị trả lời rằng: “Tào Tháo đã từng có một câu danh ngôn ‘thà rằng ta phụ thiên hạ, không để người thiên hạ phụ ta’; Ta cũng có câu danh ngôn này ‘thà để người thiên hạ phụ ta, ta không phụ người thiên hạ.’”
Có thể thấy rằng Lưu Bị không phải người tầm thường, dù cho biết rằng mình có thể bị thua thiệt nhưng cũng không làm người nương nhờ mình phải thất vọng. Lúc đó Triệu Tử Long phải thán phục nói một câu: “Chủ Công sáng suốt.”
Sau trận chiến Tân Dã, đại quân Tào Tháo tràn khắp núi rừng đồng nội, chia quân làm 8 lộ bao vây tấn công Phàn Thành, nơi Lưu Bị đóng quân. Lưu Bị ngàn cân treo sợi tóc. Tào Tháo khuyên hàng không thành lập tức tấn công ngay trong ngày. Lưu Bị hỏi Khổng Minh kế sách, Khổng Minh nói: “Có thể mau bỏ Phàn Thành đến Tương Dương làm chỗ tạm nghỉ ngơi.”
Lưu Bị nói: “Bách tính đi theo đã lâu, sao có thể nhẫn tâm mà bỏ được?”
Khổng Minh nói: “Có thể sai người thông báo rộng khắp cho bách tính rằng: Ai muốn theo thì cùng đi, người không muốn đi thì ở lại.”
Sau khi thông báo cho bách tính, bách tính hai huyện Tân Dã, Phàn Thành đều đồng thanh hô lớn: “Chúng tôi dù chết cũng nguyện theo Lưu Sứ quân!”
Ngay hôm đó, mọi người cùng nhau rời thành lên đường, dìu già dắt trẻ, dẫn theo nam nữ, ùn ùn vượt sông, hai bờ tiếng khóc lóc không dứt. Lưu Bị đứng trên thuyền trông, khóc lớn rằng: “Vì một mình tôi mà bách tính phải chịu đại nạn này, tôi còn sống làm gì!”
Nói rồi định nhảy xuống sông mà chết nhưng được tả hữu sống chết can ngăn. Thuyền đến bờ Nam, ngoảnh đầu nhìn lại bách tính, vẫn có người chưa qua sông, đang trông sang bờ Nam mà khóc. Lưu Bị vội vàng lệnh cho Quan Vũ cho thuyền đưa họ sang sông, cho đến khi tất cả mọi người đã qua sông, Lưu Bị mới lên ngựa.
Có câu rằng: “Đại nạn ập đến ai lo thoát thân người ấy.” Giữa lúc sinh tử tồn vong ai có thể một lòng lo lắng bảo vệ bách tính như Lưu Huyền Đức? Hành quân đem theo cả gia đình gồng gánh là việc đại kỵ của nhà binh, trong lòng Lưu Bị chỉ có bách tính, đại nghĩa này cổ kim hiếm có.
Nhân nghĩa của Lưu Bị chính là vốn liếng lớn nhất đời ông, nó giúp ông đạt được những thứ mà Tào Tháo dù có mơ ước cũng không đạt được, chẳng hạn như sự Trung nghĩa của Quan Vũ dành cho ông. Quan Vũ từng nói với Gia Cát lượng rằng: “Quan Vũ này chỉ kính 3 người, thứ nhất là Trời, thứ 2 là đất, thứ 3 là đại ca ta – Lưu Huyền Đức. Tấm lòng nhân nghĩa của đại ca ta cao tựa như Trời, rộng như đất vậy.”
Đến ngoài cổng thành Tương Dương, cháu của Lưu Bị là Lưu Tông từ chối mở cổng, đồng thời dùng cung tên bắn loạn xuống. Lúc đó trong thành có một người tên là Ngụy Diên vung đao chém chết tướng sỹ giữ cổng thành, rồi mở cổng và thét to: “Lưu Hoàng thúc mau dẫn quân vào thành cùng giết tên giặc bán nước.”
Trương Phi nhảy lên ngựa chuẩn bị vào thì bị Lưu Bị ngăn lại nói: “Chớ kinh động đến bách tính!”
Lúc này quân giữ thanh đang tự hỗn chiến, Lưu Bị nói: “Ta vốn muốn bảo vệ dân, trái lại làm hại dân rồi! Ta không muốn vào Tương Dương!”
Thế là dẫn bách tính nhằm hướng Giang Lăng mà đi.
Binh gia công thành chiếm đất có nội ứng bất ngờ là việc vô cùng may mắn. Trong tình hình phía sau lưng đại quân Tào Tháo rợp trời dậy đất truy sát, Lưu Bị đang cuống quýt chạy thoát thân, mà vẫn vì dân không dám chiếm thành Tương Dương để dung thân, có thể thấy lòng nhân nghĩa của ông như thế nào.
Đoàn quân của Lưu Bị và bách tính mỗi ngày chỉ có thể đi được mười mấy dặm, mà quân Tào Tháo đuổi theo thần tốc. Các tướng của Lưu Bị đều nói: “Chi bằng tạm thời bỏ bách tính lại, đi trước là hơn.”
Lưu Bị khóc và nói: “Người gây dựng đại sự phải lấy con người làm gốc. Hôm nay mọi người quy theo ta, sao lại có thể bỏ được?”
Cái nghĩa của Lưu Bị còn thể hiện ở lòng tin sắt đá, không hề mảy may nghi ngờ với những huynh đệ kết nghĩa. Sau khi Lưu Quan Trương bị đại quân Tào Tháo đánh tan tác, trong chiến loạn Lưu Bị chỉ còn lại đơn thân một mình chạy thoát đến Thanh Châu nương nhờ Viên Thiệu.
Quan Vũ vì bảo vệ phu nhân Lưu Bị đã rơi vào tay quân Tào. Sau này Tào Tháo và Viên Thiệu nổ ra chiến tranh, Lưu Bị ở trong quân Viên Thiệu lần đầu nhìn thấy Quan Vũ ở trong doanh trại Tào Tháo, niệm đầu tiên trong tâm là: “Tạ ơn Trời Đất, thì ra em ta quả nhiên là ở chỗ Tào Tháo.” Ông không mảy may hoài nghi Quan Vũ thay lòng đổi dạ, việc này thì người bình thường không thể nào làm nổi, người thường ai có thể không có nghi tâm?
Lưu Bị có thể lập nên nhà Thục chính là nhờ nhân nghĩa phi thường của ông. Người xưa luôn có câu: Trời cao sẽ không phụ người nhân nghĩa và lương thiện. Việc Lưu Bị từ hai bàn tay trắng mà xưng bá một phương chính là minh chứng cho điều đó.
Tử Vi
