Thời cổ đại đã để lại cho hậu thế những tấm gương về sự hiếu học và trí tuệ vượt bậc siêu phàm. Dưới đây là những giai thoại được lưu truyền tới ngày nay.
Hàn Tín giúp hai người buôn phân chia dầu
Hàn Tín từ nhỏ đã rất thông minh. Có một ngày, khi ông đang đi trên đường thì nhìn thấy hai người đang cãi lộn. Nguyên do là hai người này ban đầu hùn vốn đi buôn dầu, sau đó chỉ vì một chuyện nhỏ mà cãi nhau, chửi mắng nhau không thôi.
Dầu trong vạc của họ vẫn còn dư 10 cân, hai người đang chuẩn bị chia đều, đường ai nấy đi. Nhưng chớ trêu thay, lúc đó lại không có cân, mà chỉ chỉ một cái hồ lô có thể chứa được 3 cân dầu và một cái hũ có thể đựng được 7 cân dầu. Hai người phân chia đủ kiểu nhưng vẫn không thể đều, vì thế cuối cùng quay sang oán trách nhau.
Lúc đó Hàn Tín bèn tiến đến, sau khi hiểu ngọn ngành câu chuyện liền nói với hai người lái buôn:
“Hãy rót dầu vào đầy hồ lô rồi đổ hết vào cái hũ, làm như thế 2 lần. Lần thứ 3 lại rót dầu đầy hồ lô, rồi đổ ra cái hũ cho đến khi cái hũ đầy. Lúc này trong hồ lô sẽ còn lại 2 cân dầu.
Sau đó đổ hết dầu trong hũ vào cái vạc, rồi rót 2 cân dầu còn lại trong hồ lô vào cái hũ. Lại tiếp tục rót dầu vào đầy hồ lô, xong rồi đổ hết dầu trong hồ lô vào cái hũ. Như vậy trong vạc còn lại 5 cân dầu, mà trong cái hũ cũng có 5 cân dầu”.
Cả hai người làm theo như vậy, kết quả là phân chia rất đều và đều tấm tắc khen ngợi tài trí của Hàn Tín.
Từ giai thoại trên, có thể thấy, đúng là:
Gặp chuyện phải động não,
Không cần nhọc sức phân tranh.
Tĩnh tâm ắt nghĩ ra được,
Tĩnh tư ắt thông minh!
Đục tường dẫn ánh sáng
Thừa tướng Khuông Hoành trong thời đại Hán Nguyên Đế, từ nhỏ đã rất chăm chỉ hiếu học, nhưng gia đình thì đến đến cây đèn cũng không thể mua được. Vì thế cứ đến tối là cậu không thể nào học được nữa.
Nhà bên cạnh tối nào cũng thắp đèn sáng trưng, nhưng lại không có nhã ý cho cậu học trò nghèo học ké. Thế là Khuông Hoành nghĩ ra cách đục một cái lỗ trên tường thông hai nhà với nhau. Nhờ ánh đèn của nhà hàng xóm chiếu sang qua cái lỗ, tạo ra một khoảng sáng nhỏ, mà từ đó Khuông Hoành có thể học bài vào buổi tối.
Bời vì cái lỗ rất bé nên nhà hàng xóm cũng không phát hiên ra. Trong hoàn cảnh học tập khó khăn như vậy nhưng Khuông Hoành vẫn kiên trì học tập, để rồi cuối cùng trở thành một người tài ba.
Giai thoại về ông được người đời ca ngợi.
Chính là:
Chỉ cần quyết chí học tập,
Mọi chuyện đều có thể gặp dữ hóa lành!
Trời không tuyệt đường người,
Đây chính là chân lý!
Lê Hiếu biên dịch