Cỗ lá (đồ ăn được bày trên lá chuối) được xem là một trong những nét riêng biệt của văn hóa ẩm thực người Mường ở xóm Vai Đào, xã Cao Răm, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình.
Để có mâm cỗ này, người bày cỗ cần sắp xếp nội tạng và thịt lợn theo một trình tự nhất định.
Gia chủ chuẩn bị cỗ lá. Trước Tết, họ sẽ lên rừng lấy lá chuối về để bày cỗ.
Các gia đình chung nhau mổ lợn và pha (lọc) thịt để chế biến đồ ăn. Phần thịt sẽ được chia đều cho các nhà còn phần đầu và nội tạng sẽ được làm cỗ mời mọi người.
Khác với cỗ lá của người Dao, cỗ lá người Mường được trình bày “quy củ” trước sau. Người Dao cũng ăn cỗ lá nhưng cỗ của họ thường trộn lẫn lộn nội tạng, thịt lợn và thịt gà trên lá chuối không được sắp xếp theo vị trí nhất định. Mâm cỗ của dân tộc này ngoài thịt không thể thiếu bánh dày.
Thay vì để đồ ăn lên mâm, người Mường xếp những miếng dồi, lòng, thịt lên lá chuối. Chiếc mâm đặc biệt được làm từ lá ngọn và lá mang (bên dưới phần ngọn lá) đặt chồng lên nhau.
Mâm cỗ sẽ được ăn từ trên xuống dưới. Người trong mâm sẽ gắp lần lượt cho nhau hết phần nội tạng, sau đó ai muốn ăn miếng nào sẽ tự lấy. Trước khi ăn, mọi người rót rượu và nâng chén lên cao quá đầu và cúi xuống ý muốn mời người trên dùng trước.
Cỗ được đặt theo thứ tự cấp bậc. Mâm nào ở gần cửa sổ sẽ dành cho những người lớn tuổi trong gia đình và vị trí ngồi cũng phân cấp theo đó.
Người Mường tự pha chế gia vị để chấm đồ ăn. Phổ biến nhất là muối nướng hạt dổi. Đặt than đỏ vào bát đựng lẫn muối và hạt dổi tới khi muối khô trắng rồi đem giã. Mùi hạt dổi thơm lừng trộn lẫn với vị mặn của muối tạo nên một loại bột chấm đặc chưng của người dân tộc ở đây. Khi ăn cỗ lá, người Mường sẽ đổ muối hạt dổi lên lá để tiện chấm. Ngoài loại bột chấm trên, họ còn nấu các loại rau thơm như lá mơ, mùi tàu, lá lốt cùng tiết, ớt và gia vị thành một loạt nước vừa đậm vừa cay.
Bên cạnh thịt, mâm cơm Tết của người Mường còn có thêm các loại rau sống, xôi trắng gói lá chuối. Mâm cơm toàn thịt là mong ước một năm mới no đủ của người dân. Một năm vất vả lao động, Tết là dịp để họ ăn ngon.
Cỗ lá cũng được gia chủ chuẩn bị để mời thổ Công, thổ Địa về ăn Tết. Trước khi đặt cỗ mời tổ tiên, chủ nhà phải có lời mời ở bàn thờ thổ công ở ngoài vườn.
Ngày Tết, bên cạnh bàn thờ của người Mường thường được đặt 4 cây mía làm gậy chống cho các cụ.
