Ý thức – Sự khác biệt giữa sinh vật và máy móc

Bạn có nghĩ rằng chiếc máy mà bạn đang dùng để đọc câu chuyện này, ngay lúc này, có cảm giác về bản thân mình khi ở trong trạng thái hiện tại của nó?

Một con vật cưng thì sao? Liệu nó có cảm giác về bản thân nó khi ở trong trạng thái của nó không? Nó có thể khao khát được chú ý, và dường như có một trải nghiệm chủ quan độc đáo, nhưng hai trường hợp này có gì khác biệt?

Những câu hỏi này không hề đơn giản. Làm thế nào và tại sao lại có những trường hợp cá biệt có thể làm cho chúng ta nhận thấy có ý thức vẫn còn là một trong những câu hỏi khó giải đáp nhất trong thời đại chúng ta.

Trẻ sơ sinh, bệnh nhân tổn thương não, máy móc phức tạp và động vật có thể hiển thị các dấu hiệu của ý thức. Tuy nhiên, mức độ và bản chất trải nghiệm ý thức của những thứ này vẫn còn là một điểm “bí ẩn” cho giới trí thức.

Nó cũng có một ý nghĩa khá ngạc nhiên: “Ý thức có thể, về nguyên tắc, được tìm thấy ở bất cứ đâu, nếu nơi đó có đúng loại thông tin đang được xử lý, cho dù đó là trong một bộ não hoặc một máy tính”.

Thông tin và ý thức

Lý thuyết này nói rằng một hệ vật lý có thể tạo ra ý thức nếu hai giả định vật lý sau đây được đáp ứng.

Đầu tiên là hệ vật lý đó phải rất giàu thông tin.

Nếu một hệ thống có thể nhận thức được một lượng khổng lồ các thứ, chẳng hạn như tất cả các khung hình trong một bộ phim nhưng mỗi khung hình đều rõ ràng riêng biệt, thế thì chúng ta có thể nói rằng trải nghiệm nhận thức này có tính tách biệt rất cao.

Cả bộ não của bạn và ổ đĩa cứng đều có khả năng chứa thông tin có tính tách biệt cao như vậy. Nhưng con người có ý thức còn máy tính thì không.

Vì vậy, sự khác biệt giữa ổ đĩa cứng và não bạn là gì? Rõ ràng bộ não con người cũng được tích hợp rất cao. Có tỷ tỷ các liên kết chéo giữa các đầu vào, vượt xa bất kỳ máy tính (hiện hành) nào.

Điều này đưa chúng ta đến những tiên đề thứ hai, đó là để cho ý thức xuất hiện thì hệ vật lý đó cũng phải được tích hợp cao.

Bất kỳ thông tin nào mà bạn ý thức được đều được biểu thị một cách toàn diện và trọn vẹn trong tâm trí của bạn. Bạn không thể tách riêng các khung hình của một bộ phim thành một loạt các hình ảnh tĩnh (hãy thử làm nếu bạn có khả năng đó). Bạn cũng không thể hoàn toàn cô lập các thông tin mà bạn nhận được từ mỗi giác quan.

Kết luận: “Sự tích hợp là một tiêu chuẩn phân biệt giữa não của chúng ta với các hệ thống rất phức tạp khác“.

Thông tin tích hợp và bộ não

Bằng cách vay mượn từ ngôn ngữ của toán học, IIT cố gắng tạo ra một con số duy nhất làm đơn vị đo lường thông tin tích hợp này, được gọi là phi (Φ, phát âm là “fi”).

Thứ gì có Φ thấp, chẳng hạn như một ổ đĩa cứng, sẽ không có ý thức. Trong khi đó, một cái gì đó với Φ đủ cao, như một bộ não động vật có vú, sẽ có ý thức.

Điều thú vị là: “Φ là một con số dự đoán, có thể được kiểm chứng bằng thực nghiệm. Nếu ý thức tương ứng với số lượng thông tin được tích hợp trong một hệ thống, thì các phép đo Φ sẽ có sự khác biệt trong các trạng thái biến đổi của ý thức“.

Tiểu não có một sự sắp xếp kết tinh các tế bào thần kinh tương đối đơn giản. Vì vậy, theo lý thuyết IIT thì khu vực này có thông tin phong phú, hoặc rất tách biệt, nhưng nó không có sự tích hợp, vốn là yêu cầu thứ hai của IIT.

Mặc dù còn có rất nhiều điểm cần phải hoàn thiện, lý thuyết này về ý thức vẫn có những gợi ý rất ấn tượng.

Nếu ý thức thực sự là một tính năng xuất hiện từ một mạng tích hợp cao, như IIT gợi ý, thế thì có lẽ tất cả các hệ thống phức tạp (chắc chắn là tất cả các sinh vật có não) đều có một số hình thức tối thiểu của ý thức.

Nói rộng ra, nếu ý thức được xác định bởi số lượng thông tin được tích hợp trong một hệ thống, thế thì chúng ta có thể cũng cần phải gạt đi chủ nghĩa con người là ngoại lệ khi cho rằng ý thức là độc quyền cho chúng ta.

Matthew Davidson là một nghiên cứu sinh tiến sĩ về khoa học thần kinh của ý thức tại Đại học Monash. Bài viết này đã được công bố trên The Conversation . 

Theo Đại Kỷ Nguyên