Hồi còn nhỏ tôi đã từng nhiều lần thắc mắc về “củ mật”. Tôi cứ tưởng tượng đó là thứ củ gì ngọt lắm, giống như khoai mật chẳng hạn. Sau này đọc nhiều, tôi mới biết không có thứ củ nào trên đời có tên là “củ mật” cả. “Củ mật” thực chất là từ Hán Việt, trong đó “Củ” có nghĩa là đốc trách, xem xét, kiểm tra, rà soát. Người xưa thường nói “củ sát” – hay ngày nay chúng ta gọi là kiểm soát. Còn “mật” là từ câu “cẩn mật”, ý chỉ sự kín đáo, không để lộ. Vậy, “củ mật” được hiểu là “củ sát cẩn mật” hay kiểm soát cẩn thận.
Tháng Chạp được gọi là “tháng củ mật” vì đây là tháng dễ xảy ra mất trộm nhất trong năm. Tháng Chạp là tháng sát Tết, ai cũng bận tíu tít, phải làm việc nhiều hơn, thức khuya dậy sớm… nên thường rơi vào trạng thái căng thẳng mệt mỏi. Đến cuối ngày, khi đã mệt rũ, thì người nào người nấy đặt lưng xuống là ngủ quên trời, quên đất. Nhiều người mệt quá còn quên khóa cổng, khóa cửa, khóa xe, quên luôn cả việc thu dọn đồ đạc…
Và trong lúc đó, kẻ trộm có thể sẽ tung hết ngón nghề “chôm chỉa” của người khác để kiếm một cái Tết ngon lành cho mình; nên chuyện mất trộm trong tháng này là hoàn toàn dễ hiểu. Chính vì thế mà thời xưa cứ đến tháng Chạp, quan lại thường cho mõ làng đi rao mỗi tối nhằm nhắc nhở người dân phải cẩn thận đề phòng, tăng cường “củ mật” để ngăn ngừa trộm cắp. Người xưa cũng cho rằng, “tháng củ mật” là tháng hay gặp xui xẻo, hay bị “tai bay vạ gió”. Thời tiết hanh khô cuối năm cũng thường dễ xảy ra các vụ cháy nổ hơn các tháng khác.
Cứ đến dịp này, tôi lại nhớ quê. Mới đây, đọc một bài viết trên mạng của tác giả Hoàng Quốc Bảo An, tôi lại nhớ bà nội với cái ổ rơm ấm nồng trong tiết trời giá rét. Bà của tôi cũng giống như bà của Hoàng Quốc Bảo An. Mỗi tối trước khi đi ngủ, bà cũng thường khêu to ngọn đèn dầu soi kỹ gầm giường, gầm bàn ghế, hay cái cót thóc quây trong buồng rồi đọc bài chú Thần đăng bằng giọng thành kính:
“Thần đăng đi ngủ
Tín chủ tắt đèn,
Ai rủ đừng đi
cho gì đừng lấy
thấy gì đừng ăn.
Lẩn lần lân chém chân kẻ trộm,
Lẩu lầu lâu chém đầu kẻ trộm”.
Ngày ấy, cũng giống như tác giả Bảo An, tôi đã hỏi bà: “Bà ơi, sao bà lại lẩm bẩm đọc như vậy trước khi đi ngủ?” Bà cười, nói rằng: “Vào tiết này, trời hanh khô, dễ xảy ra hỏa hoạn; nhà ai bị hỏa hoạn vào dịp này coi như mất Tết luôn. Thần đăng là vị thần đèn luôn giữ lửa và ban phát ánh sáng cho mọi người. Trước khi đi ngủ, bà phải đọc chú Thần đăng để cầu xin Ngài bảo vệ chúng ta khỏi hỏa hoạn cũng như bị bọn đạo chích lẻn vào nhà trộm cắp đồ mà các nhà chuẩn bị cho ngày Tết”. Nghe bà nói vậy, tôi lơ mơ lắm. Nhưng tôi vẫn còn nhớ, đôi lần vào dịp sát Tết, khi còn đang ngủ say tít thò lò, tôi đã từng bị đánh thức bằng tiếng kêu la mất trộm, tiếng chửi bới ầm ĩ. Và cả những tiếng trách móc lẫn nhau: Tháng này là tháng củ mật, sao nhà kia lại không kiểm tra cẩn thận khi đi ngủ. Cả tiếng than, tiếng hờ rằng: Chết mất thôi, trộm cắp như rươi. Thế là mất toi cái Tết rồi. Và rồi, mọi người lại nhắc nhau trước khi đi ngủ nhớ đọc chú Thần đăng…
Chuyện ngày xưa với việc cẩn thận củi lửa, đề phòng kẻ gian, câu chú Thần đăng vào tháng củ mật đã lưu dấu ấn một thời thơ ấu của tôi bên bà nội yêu quý là như vậy. Đọc bài của tác giả Hoàng Quốc Bảo An, tôi lại nhớ bà, nhớ quê, nhớ lại câu chuyện bà kể khi tôi còn nhỏ… Giờ muốn được nghe, muốn được nhắc cũng không được nữa rồi.
Tết lại sắp đến, lại “tiết trời hanh khô, đề phòng củi lửa, tháng củ mật, cẩn thận kẻ gian”. Bọn lười biếng bất thiện vốn gian giảo, nay lại càng gian giảo hơn, chúng tăng cường nhòm ngó. Đấy, dạo này trộm lẻn vào nhà lấy đồ cũng nhiều; cháy cũng nhiều lắm, toàn do chập điện, hàn xì, nổ ga… tuy là rủi ro nhưng lại xuất phát từ bất cẩn mà ra. Thôi thì ai có của thì người nấy giữ, tự mình cẩn thận đi, giờ đâu còn mõ làng tận tụy nhắc nhở ta mỗi tối nữa đâu. Mà nhắc chắc gì đã nghe…
Cứ nôm na như ông bà ta ngày xưa đi, mỗi buổi tối, trước khi đi ngủ, tự mình ngộ ra những việc mình cần làm, cần nhớ, cả việc tự gõ lên đầu mình 3 tiếng cốc cốc cốc rồi lẩm nhẩm mấy câu Chú thần đăng, và nhắc nhở riêng mình thôi…
Theo Daikynguyenvn