Trái với tính cách hướng nội của người Trung Quốc, các sinh viên nơi đây thường không ngần ngại chia sẻ những bí mật của mình trong lớp học tiếng Anh. Vậy lý do là gì?
Dưới đây là chia sẻ của một giáo viên nước ngoài tới Trung Quốc dạy tiếng Anh khi cô thấy các sinh viên của mình đã không ngần ngại chia sẻ bí mật riêng tư của mình trong lớp:
Ở Trung Quốc, đề cập quá nhiều đến cuộc sống gia đình không hạnh phúc với bất cứ ai ngoại trừ những người bạn thân thiết sẽ bị xem như điều kiêng kị. Nhưng trong số những học sinh của tôi lại có một trường hợp khác, đó là Rosie, cô bé đã không ngần ngại chia sẻ về hoàn cảnh gia đình của cô bé với tôi, một giáo viên nước ngoài dạy tiếng anh tại trường của mình.
Rosie kể rằng, cô bé được sinh ra trong gia đình có bố mẹ bị câm điếc ở một thị trấn xa xôi. Đối mặt với sự kì thị của mọi người và không thể kiếm một công việc ổn định, cha mẹ cô bé đã phải sống dựa vào sự hỗ trợ tài chính từ ông bà. Cha của Rosie luôn phải vật vã vì thuốc phiện, ông cũng ngược đãi mẹ cô ấy. Mẹ cô bị buộc tội trộm cắp và bị bỏ tù. Vì thế, cha của Rosie bắt cô bé phải mua kim tiêm cho ông ấy.
Tôi đến Bắc Kinh với tư cách là một thành viên trong đoàn giáo viên nước ngoài dạy tiếng Anh tại các trường đại học Trung Quốc. Tổ chức học bổng của tôi, Princeton ở châu Á, đã giúp tôi tìm hiểu về hầu như tất cả những khác biệt văn hóa mà tôi có khả năng sẽ phải đối mặt: đạo văn, sinh viên miễn cưỡng tham gia thảo luận trên lớp, và thói quen học thuộc lòng. Tuy nhiên, có một điều họ đã không cảnh báo tôi, đó là sự sẵn sàng chia sẻ thông tin cá nhân của học sinh trong lớp học tiếng Anh.
Rosie không phải là trường hợp điển hình. Nhiều sinh viên Trung Quốc, khi nói chuyện với giáo viên nước ngoài, thì một điều ngạc nhiên là họ dường như rất thoải mái chia sẻ, thảo luận về những khoảnh khắc hay cảm xúc trong cuộc sống riêng tư.
Một điều lạ
Thẳng thắn chia sẻ về cuộc sống cá nhân và gia đình thường không được coi là nét tính cách đặc trưng của văn hóa Trung Quốc. Peter Hessler, một tác giả người Mỹ từng dạy tiếng Anh tại Trung Quốc cho đoàn tình nguyện Hòa Bình, viết rằng trong kinh nghiệm của ông người Trung Quốc nói chung là “vô cùng khiêm tốn, họ không thích là trung tâm của sự chú ý”.
Ông nhận xét: “Thường phải mất nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm để có được một người bạn tâm sự mọi chuyện. Con người nơi đây, đối với những vấn đề không đáng kể, như tin đồn hay những phàn nàn nhỏ nhặt thì được chia sẻ một cách thoải mái, còn vấn đề nghiêm trọng hiếm khi được đề cập với người lạ. Chính đặc điểm văn hóa này khiến cho hành vi của sinh viên Trung Quốc trong lớp tiếng Anh có một cái gì đó bất thường”.
Một cựu sinh viên nói với tôi: “Khi nói tiếng anh, tôi cảm thấy như một người khác”.
Khi nói tiếng Trung, cậu ấy tỏ ra rụt rè và dè dặt. Trong lớp học tiếng Anh, cậu lại là người mạnh dạn, cởi mở và thẳng thắn.
Cậu sinh viên này rất dạn dĩ khi nói tiếng Anh nhưng lại không thể như thế khi nói tiếng mẹ đẻ của mình. Những người Trung Quốc nói tiếng Anh, có vẻ như đang đeo một chiếc mặt nạ, họ cố tạo ra một “vùng đệm” giữa việc nói sự thật và phản ứng của người nghe. Học sinh thường tập trung vào việc làm thế nào để nói chuyện bằng tiếng Anh chứ không phải là nội dung câu chuyện được đề cập. Nếu có sự hiểu lầm, thì tiếng Anh có thể chịu trách nhiệm.
Đối với Rosie, tiếng Anh đã trở thành một lối thoát – cha mẹ, quê hương, cuộc sống trước đây cô đều muốn để lại phía sau. Trong thời gian đi học, Rosie đã được nhận vào một trường trung học ngoại ngữ đặc biệt, nơi cô bé có thể tập trung vào học tiếng Anh. Cô là một trong những học sinh đứng đầu lớp, nên đã được tuyển thẳng vào trường Đại học Ngoại giao Trung Quốc ở Bắc Kinh, nghĩa là cô ấy được miễn thi gaokao – kì thi xét tuyển đầu vào đại học. Hiện giờ cô ấy đang sống ở Bắc Kinh, cách khá xa nhà. Cô bé học tiếng Anh bằng cách xem CNN và BBC nhiều giờ vào mỗi tối.
Ngoại ngữ khuyến khích sự cởi mở
Nghiên cứu từ Đại học Chicago nhận thấy rằng: Khi đưa ra quyết định về các vấn đề đạo đức, hay các vấn đề góc khuất bằng ngôn ngữ nước ngoài thì kết quả sẽ thực tế, hợp lý và hiệu quả hơn.
Các tác giả cho rằng hiện tượng này xuất phát từ việc “giảm phản ứng cảm xúc” khi không giao tiếp bằng ngôn ngữ bản xứ. Trong khi bằng chứng thực nghiệm chỉ ra rằng khá khó khăn để có thể giảm những ràng buộc về cảm xúc, thì kết luận này dường như đi đôi với những kinh nghiệm thấy được của nhiều sinh viên Trung Quốc.
Edward, một chuyên viên cao cấp tại trường Đại học Ngoại giao Trung Quốc đã tổ chức một chương trình trò chuyện TED để thảo luận về việc anh ấy chống lại căn bệnh trầm cảm của mình như thế nào. Anh nói rằng khi sử dụng tiếng Anh anh nói với ít cảm xúc hơn: “Có lẽ khi nói tiếng mẹ đẻ, tôi cảm thấy như bị nghẹt thở. Có thể do tôi có quá nhiều cảm xúc khi nói chuyện. Nhưng với tiếng Anh thì tôi nghĩ rằng tôi có thể kiểm soát cảm xúc của mình tốt hơn”.
Thêm một yếu tố khác giúp sinh viên Trung Quốc có thể tâm sự thoải mái hơn trong lớp học tiếng Anh, đó là vì các giáo viên nước ngoài thường xuyên dẫn dắt, hướng dẫn họ, đặc biệt những người giáo viên này thường nằm ngoài cơ cấu hành chính các trường đại học. Vì thế, học sinh không cần lo sợ rằng khi một từ hoặc cụm từ mà ”chẳng may lỡ lời” sẽ không bị gửi đến các hồ sơ lưu trữ hay gây ảnh hưởng xấu cho sự tiến bộ của họ. Hơn nữa, giáo viên nước ngoài cũng chỉ làm việc trong thời gian ngắn, thường chỉ trong một hoặc hai năm. Học sinh biết rằng những câu chuyện cá nhân của họ, nếu có vấn đề gì thì chắc chắn cũng không gặp rắc rối lớn.
Đồng thời, giáo viên nước ngoài mang lại một cách tiếp cận khác biệt trong giảng dạy. Chris Delacey, một người Mỹ giảng dạy tại Đại học Shihezi ở vùng Tân Cương cho biết, lớp học của mình có nhiều cuộc thảo luận, tương tác, và gần gũi cởi mở hơn so với lớp của các đồng nghiệp Trung Quốc. “Tôi luôn cố gắng để đến với mỗi sinh viên, giao tiếp bằng mắt, trò chuyện trong khoảng 20 giây, để xem họ đang như thế nào”, Delacey cho biết. Ngược lại, các lớp học được giảng dạy bởi các giáo viên Trung Quốc tại trường ông lại có xu hướng phân cấp nhiều hơn. Marina Powers, cùng dạy tại Shihezi, cũng đồng ý “nhiều sinh viên cho biết họ chưa bao giờ được hỏi ý kiến cá nhân trước đây”.
Sự cởi mở của sinh viên Trung Quốc ‘đối với giáo viên nước ngoài dạy tiếng Anh cũng có thể phát sinh từ việc không có lựa chọn.
Liệu pháp tâm lý ở Trung Quốc vẫn còn trong giai đoạn trứng nước
Liệu pháp tâm lý ở Trung Quốc vẫn còn trong giai đoạn trứng nước. Dưới thời cai trị của Mao Trạch Đông, người đã qua đời vào năm 1976, tâm lý học đã bị cấm và bị xem như là “tư sản ngụy khoa học”.
Các chuyên gia ước tính rằng một nhà trị liệu là cần thiết cho 1.000 đến 1.500 người, nhưng vào năm 2014 chỉ có 20.000 bác sĩ tâm lý được hành nghề ở Trung Quốc, số lượng bác sĩ này chỉ đủ cho khoảng 20 đến 30 triệu người.
Quan tâm đến trị liệu tâm lý ở Trung Quốc dường như đang phát triển, nhưng sự kỳ thị đối với bệnh tâm thần vẫn còn khá mạnh mẽ. Mặc dù có đến 13% người lớn ở Trung Quốc có thể bị rối loạn tâm thần, theo một cuộc khảo sát của Tổ chức Y tế thế giới, vấn đề này lại hiếm khi được thảo luận.
Nhiều sinh viên đã nói với tôi rằng họ chưa bao giờ sử dụng các nguồn lực chăm sóc sức khỏe tâm thần trong trường học. Một số không biết liệu trường của họ có nguồn lực dành cho sức khỏe tâm thần hay không. Điều này cũng như một loạt các vấn đề xã hội khác, chẳng hạn như hôn nhân đồng tính và quan hệ tình dục trước hôn nhân, giáo viên nước ngoài thường tự do hơn, và tiếng Anh là ngôn ngữ thoải mái khi thảo luận về các chủ đề này. Cả hai đều được xem như điều cấm kị ở Trung Quốc.
Đối với nhiều thế hệ người nói tiếng Trung, tiếng Anh đã cung cấp một “nơi ẩn náu” khỏi một quốc gia mà ngôn ngữ chính trị luôn bị khống chế. Tác giả người Mỹ gốc Trung, Ha Jin, người mà sau cuộc biểu tình ở Thiên An Môn năm 1989 đã quyết định không trở về Trung Quốc, đã có được những danh tiếng qua viết bằng tiếng Anh. “Trong tiếng Anh, tôi nói với giọng điệu của chính mình”, ông nói.
Yan Geling, một tác giả Trung Quốc từng đoạt giải thưởng, viết bằng cả tiếng Anh và tiếng Trung Quốc nói với Reuters trong một cuộc phỏng vấn năm 2009, trong mỗi ngôn ngữ, cô là một người khác. “Về mặt ngôn ngữ, tiếng Trung thì tinh tế hơn, khéo léo hơn. Nhưng tiếng Anh thì trẻ trung và táo bạo, và tôi có thể nói những gì tôi muốn nói”.
Từ vựng tiếng Anh của Rosie hiện tại rất phong phú, nhưng cô bé vẫn không thể tìm ra từ để mô tả hết cảm xúc của mình khi sử dụng tiếng Anh. Tuy nhiên “tiếng Anh làm cho tôi cảm thấy mình khác biệt”, cô nói với tôi, “tiếng Anh thật là hay”.
Phi Thiên, theo foreignpolicy.com