Người Maya cổ đại nổi tiếng với sự thông tuệ mà người hiện đại phải ngả mũ bái phục. Cũng chính vì lẽ đó mà bí quyết sống khỏe của họ cũng được khám phá để học tập
Chán ngán và khổ sở với bệnh tật gây ra bởi lối sống thời hiện đại, thêm vào đó là những bất cập liên quan đến hệ thống y tế và tác dụng phụ của thuốc, con người hiện nay đang khát khao hơn bao giờ hết lối sống và cách chăm sóc sức khỏe truyền thống của người xưa.
Các nghiên cứu khoa học gần đây đã chứng minh được công dụng chữa đau mãn tính của một loại thảo dược Trung y, điều này thôi thúc con người tích cực hơn nữa trong việc tìm kiếm phương thức trị bệnh toàn diện (thuốc trị bách bệnh). Người Hy Lạp cổ đại là người hiểu rất rõ về khái niệm trị bệnh toàn diện này. Vào thời đó, bệnh nhân chỉ cần đến thăm Asklepion, những ngôi đền thiêng Hy Lạp cổ, thì bất cứ bệnh tật nào cũng được chữa khỏi. Bởi phương thức trị bệnh của nơi đó là dung hòa tất cả các yếu tố như môi trường, xã hội, tâm sinh lý và tinh thần, các yếu tố được cho là nguyên nhân gây bệnh.
Trở về với nền văn minh Maya, nền văn minh khởi nguồn từ bán đảo Yucatán vào khoảng năm 2600 trước CN, và phát triển vượt bậc vào khoảng năm 250 tại vùng đất mà ngày nay là miền Nam Mexico, Guatemala. Người Maya vượt trội về nông nghiệp, đồ gốm, chữ viết tượng hình, lịch và toán học. Họ đã để lại số lượng lớn đến kinh ngạc các công trình kiến trúc hùng vĩ cũng như các tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu. Nền văn minh Trung Mỹ này có thể đã biến mất, nhưng bí quyết chăm sóc sức khỏe và lối sống lành mạnh của họ vẫn còn nguyên giá trị cho đến tận ngày nay:
Hạt chia
Hạt chia là một thực phẩm hảo hạng giàu protein và chất xơ cũng như có nhiều axit béo Omega-3. Từ “chia” có bắt nguồn từ tiếng Maya có nghĩa là “sức mạnh”. Được trồng ở Mexico và vùng Tây Nam giữa năm 1500 và 910 trước CN, hạt chia là một thành phần quan trọng trong khẩu phần của người Maya. Chúng được xem là phép màu vì khả năng tăng cường sức chịu đựng, bổ sung và duy trì năng lượng sống trong khoảng thời gian dài. Các chiến binh sử dụng hạt chia như nguồn thực phẩm chính trong suốt các cuộc chinh phạt. Ở góc độ y học, họ sử dụng chúng để xoa dịu cơn đau khớp và kích thích tiêu hóa. Người Maya quý trọng loại thực phẩm này còn hơn cả vàng bởi đặc tính chăm sóc sức khỏe vô cùng lợi hại.
Điều trị toàn diện
Đối với người Maya, sức khỏe tựu chung lại ở sự cân bằng, trong đó con người là một phần không thể thiếu trong sự vận động của vũ trụ và xã hội. Bất kì sự thiếu cân bằng nào cũng dẫn đến bệnh tật. Và để điều hòa sự mất cân bằng này, người Maya sẽ vận dụng phương thức điều trị toàn diện, trong đó tập trung vào cả khía cạnh vật chất lẫn tinh thần. Họ quan sát mối liên hệ giữa chúng.
Thầy thuốc người Maya chú trọng tìm kiếm phương pháp để cân bằng dòng h’ulel (lực sống) trong cơ thể, một khái niệm rất giống với “khí” trong y học truyền thống Trung Hoa.
Bonnie Bley đã viết trong cuốn sách “Người Maya cổ đại và thành phố Tulum” rằng: “Ch’ulel được miêu tả là bất cứ thứ gì được liên kết và hợp nhất. Hai thế giới vật chất và tinh thần ở hai cực đối diện nhau trong một thể tuần hoàn liên tục luôn được bao bọc bởi phương thuốc hỗ trợ tinh thần trong quá trình chữa trị”.
Nghiên cứu diện rộng đã cho thấy sức khoẻ tinh thần tác động đáng kể lên sức khoẻ cơ thể sống, tuy vậy yếu tố này vẫn chưa được chú trọng trong hệ thống y tế hiện nay.
Cacao
Người Maya nổi tiếng với tình yêu của họ dành cho sô-cô-la. Người ta cho rằng người Maya đã tiêu thụ sô-cô-la từ khoảng 2600 năm trước, và họ đã kết hợp loại siêu thực phẩm cổ đại này vào khẩu phần hàng ngày nhằm duy trì sức khoẻ tốt. Chúng thường được dùng như một vị thuốc, bởi ca cao rất giàu flavanol, chất chống oxy hoá có lợi cho tim và não. Chúng cũng chứa nhiều ma-giê, can xi, sắt, đồng, kẽm và ka-li. Người Maya tin rằng hạt ca cao có phép màu hoặc thậm chí là đặc tính thần thánh, thích hợp cho việc sử dụng trong các nghi lễ thiêng liêng nhất của việc sinh nở, kết hôn và chôn cất.
Để tiêu thụ sô-cô-la, trước hết họ sẽ thu hoạch hạt ca cao thô. Sau đó, họ cho lên men, phơi khô rồi đem rang, tách vỏ và xay nghiền thành bột. Họ thường kết hợp bột này với nước, bột bắp, tiêu ớt và các gia vị khác. Nhiều cổ vật Maya được trang trí bằng những hình vẽ người đang thu hoạch, chế biến hoặc thưởng thức ca cao. Dường như ca cao là một phần thật sự không thể thiếu trong đời sống xã hội và tín ngưỡng của họ.
Tắm hơi
Tắm hơi không chỉ là một dịch vụ xa xỉ thời hiện đại, với nhiều lợi ích cho sức khoẻ, bao gồm loại bỏ độc tố, làm sạch da, cải thiện chức năng tim mạch, và giải toả chứng đau cơ.
Được xem như một phương pháp thanh lọc, người Maya thường tắm hơi, hay còn gọi là temezcal, trong những phòng tắm được xây dựng bằng đá. Nước được cho chảy qua những hòn đá nóng để sinh ra hơi nước, bệnh nhân khi tắm hơi sẽ đẩy xuất ra các chất ô uế thông qua mồ hôi. Tắm hơi được xem là phương pháp đặc biệt hữu ích đối với thai phụ.
Những thủ lĩnh Maya thường có thói quen ghé thăm các nhà tắm hơi bởi chúng giúp họ cảm thấy thư giãn cũng như tin rằng mình sẽ sạch hơn. Ngoài ra, vua chúa Maya thường tổ chức các nghi lễ thanh lọc nhằm xoa dịu thần linh và đảm bảo sự khoẻ mạnh cho thần dân của họ. Giới khảo cổ đã khai quật được những công trình nhà tắm hơi tại những nơi như Tikal, Aguateca và Nakbe, nhưng ấn tượng nhất phải kể đến di chỉ ở Piedras Negras, một thành phố Maya nổi tiếng ở Guatemala. Ngoài các cung điện, đền thờ và sân bóng, giới khảo cổ còn khai quật được 8 công trình bằng đá phục vụ cho việc tắm hơi của hoàng gia Maya.
Thuỷ liệu pháp
Người Maya đã biết đến tác dụng chữa bệnh của nước. Tắm thảo dược thường được sử dụng để tẩy sạch cơ thể, phòng tránh các bệnh tật đặc biệt. Thảo dược được nghiền mịn rồi bổ sung thêm muối để giúp giải phóng tinh dầu. Nếu sử dụng thảo dược khô, nước nóng được đổ vào sẽ tạo sự kích thích mạnh mẽ tác động đến cây thuốc. Tùy loại bệnh mà sử dụng loại thảo dược tương ứng. Đồng thời trong khi tắm, bệnh nhân còn được cầu nguyện.
Sức khoẻ và dược phương của người Maya cổ là sự hòa trộn phức tạp giữa tâm trí, thể xác, tinh thần và khoa học – một sự cân bằng tối cần thiết trong thế giới ngày nay.
Trung Hiếu (dịch)